 |
Date of Birth | 1878-01-01 | |||
| Place of Birth |
Budzisław Kościelny |
||||
| Date of Death | 1923-05-06 | ||||
| Place of Death | Płock | ||||
| Pseudonym and cryptonym | Maria Oksza; Teresila; Teressita; Theresita | ||||
| Familiar relationships |
z Krzymuskich ID:psb.11528.6 ; Mother - Maria Krzymuska (1850-1901). |
||||
| VIAF ID | 165475889 | ||||
| Iwanowska; Krzymuska-Iwanowska. | |||||
| Public Domain. In: Wiadomości Literackie,1938, nr 30, s. 3. |
Maria Krzymuska (Maria Krzymuska-Iwanowska, pseud. Theresita) was born in 1878 in Budzisław Kościelny. She was the daughter of Maria from the Orzechowski family, and Stanisław Krzymuski; landowner from Kielcczyzna. Krzymuska’s mother was a literary critic operating under the pseudonym Marcin Oksza. Both Krzymuska and her sister, Julia Kisielewska, followed in the footsteps of their mother, continuing her literary legacy. Both sisters developed their careers in the field of literature, occupying themselves with both literary works and literary criticism, which caused them to become essential figures in the Polish literature community at the turn of the 19th and 20th century. Krzymuska focussed on connecting elements of mysticism and psychology into her works, whereas Kisielewska dedicated herself to children’s literature and essays. However, both of them gained inspiration from the achievements and works of their mother, which had a great influence on each of their artistic paths. Krzymuska finished monastery school in Beaugency; near Orlean, France. However, she could not assimilate to this community due to its dissolution. For many years, she privately taught French, traveled around Europe, and then through the United States. In 1898, she traveled to Kraków where she became friends with Dagny and Stanisław Przbyszewski, and was tied to the artistic community in Kraków. In Autumn of 1905, she took part in patriotic street protests in Warsaw, as well as committee jobs which provided help to the families of the protesting workers. In the following year, she found herself in Paris where she became fascinated with mysticism and medieval art, making contacts with the international artistic community at the same time. Next, she made her way to London to familiarize herself with the new English trends in schooling and planned to establish an experimental and progressive school for little girls in Poland. She described the events from the years 1905-1906 in her autobiographical story U źródeł (At The Source), which was published in the columns of Bluszcz in the years 1912-1913.
Krzymuska was an outstanding representative of the mystic trend in prose at the end of the 19th century. Her collection of stories entitled Stygmat (Stigmata, 1906) became accepted as “the first Polish dose of neo-romantic mysticism”. She perceived mysticism as an expression of “human longing for flawless Beauty, freedom from the bounds of our body and otherworldly love; that comes from the soul and can only rest in God”, like the sharp beauty of medieval cathedrals. Her works, published under the pseudonym Theresita, made references to mystic experiences; resembling the works of St. Teresa from Avila. Krzymuska linked elements of mysticism and psychological exhibitionism, which were characteristic of the epoch; and she was not afraid to present religious-erotic themes. In her works, there is a clear influence from Stanisław Przybyszewski and his works.
Her work Stygmat linked the fashion at the end of the century with the tradition of mystic writings, which manifested itself in a sort of “diary of the soul”, which mixed with the style of mystic memoirs, often written when inspiration struck. In her own works, Krzymuska explored themes of spiritual imagination leading to the unity with God, and also the mix of eroticism with mysticism. In the autobiographical story, U źródeł, she displayed her predisposition towards “the careless mixture of eroticism with mysticism, and godly love with humanly love”, giving this topic a risky and nearly blasphemous character. In Stygmat, the female protagonist, who searches for fulfillment and the meaning of existence, undergoes mystical experiences through hallucinations, ecstasy, and visions; which stand as an alternative towards comprehensive meaning. Krzymuska also delves into the theme of the tragic conflict between the love of sacrum and that of profanum, which often leads her female protagonists to a bitter disappointment. Although Krzymuska’s works in the beginning gained much public interest, her later works like U źródeł, did not invoke much enthusiasm, which might have been an effect of out-of-date literary fashion around the time of WWI. On the contrary, her works are a witness of a deep fascination with mysticism in which harsh biblicalness, evangelical lyricism and refined sensibility are connected; conveying the complexity of human nature at the turn of the ages.
In 1907, Krzymuska married the journalist Feliks Iwanowski, taking the name Maria Krzymuska-Iwanowska. She left with her husband to the United States, where she lived for a long time in Chicago, working at an editorial office of a Polish daily newspaper. In 1911, she returned to Europe and in Paris made contact with Polish independence circles. During WWI, she stayed in Warsaw, participating in conspiracy activities. She was a definite supporter of Józef Piłsudski, which she voiced in the work In memoriam, 1917. Three years later, she actively participated in the plebiscite action in Silesia through the course of eight months. She spent the last two years of her life at her sister, Julia Kisielewska’s, place; suffering from tuberculosis. She died on May 6th, 1923 in Płock at 45 years old.
TWÓRCZOŚĆ
Appassionata, „Myśl Polska”, 1906, nr 17, s. 271-274.
Cupio dissolvi, „Głos Polski”,1907, nr 9, s.137-138.
Diabolique, „Życie”, 1899, nr 15/16, s. 305-306
Gerhard Hauptmann, Warszawa, [s.n.], [1898].
Gerhard Hauptmann, „Ateneum”, 1898, T. 2 (90), z. 4, s. 73-104.
In memoriam, Warszawa, [s.n.], 1917.
In memoriam, „Bluszcz”, 1917, nr 3-12.
In questa tomba oscura, „Bluszcz”, 1917, nr 29, s. 221-222.
Królowo Korony Polskiej !... „Bluszcz”, 1917, nr 18, s. 129-130.
Książka na tle stosunków polskich Gabrieli Reval, „Tygodnik Mód i Powieści”, 1912, nr 23, s. 2-3.
Na dzień 19 marca, „Bluszcz”, 1918, nr 11, s. 81.
Na dzień 19 marca, „Nowa Gazeta”, 1918, nr 139, s. 3.
Niepokalanka, „Krytyka”, 1902, z. 6, s. 395-404.
Niepokalanka [Nowela], „Tygodnik Rzeszowski”, 1909, nr 25-27.
Nowa książka o Polsce, „Gazeta Kujawska”, 1912, nr 23-24.
O Kasprowiczu, "Nowe Słowo" 1914, nr 154, s. 1-2.
O Kasprowiczu, "Słowo Polskie", 1914, nr 154, s. 1-2.
O "Marii Magdalenie" Daniłowskiego refleksje, „Bluszcz”, 1913, nr 45, s. 501.; nr 46, s. 509-510.
O śpiewie w kościele, „Kurier Polski”, 1916, nr 102, s. 3.
Oto jest romans życia nieskłamany niczem, „Krytyka”, 1900, z. 5, s. 366-375.
Paderewscy, „Bluszcz”, 1918, nr 50, s. 373-374.
Paryż, 15 lipca 1899 r., „Bluszcz”, 1909, nr 29, s. 317-320.
Po latach dziesięciu : wspomnienie, „Bluszcz”, 1912, nr 14, s.164-164.
Pod znakiem Kościuszki: (w rocznicę 4-go kwietnia), „Bluszcz”, 1917, nr 14, s. 97-98; nr 15, s.105-106; nr 17, s. 121-122.
Poeta wielkiej miary, „Dziennik Narodowy” 1908, vol. 10, nr 140 (z 13 czerwca), s. 4.
Poezja ludowa w twórczości Marii Konopnickiej, „Bluszcz”, 1911, nr 21, s. 218 ; nr 22, s. 230-231 ; nr 23, s. 239-240.
Pomocny, „Biesiada Literacka”, 1894, nr 47, s. 331.
Popierajmy pieśń narodową, „Zgoda”: Wydanie Dla Mężczyzn (Chicago, Ill.), 1908, nr 10.
Przed przyjazdem Komendanta, „Bluszcz”, 1918, nr 44, s. 326.
Przyjaciel Polaków, „Tygodnik Ilustrowany”, 1907, nr 26, s. 531.
Salvae aeternum, „Myśl Polska”, 1906, nr 10, s.160-164.
Sama, „Biesiada Literacka”, 1895, nr 49.
Sanguina, „Krytyka”, 1899, t. 1, s. 504-512.
Stygmat, „Nowe Słowo”, 1902, nr 15; nr 18.
Stygmat, Warszawa, J. Fiszer, 1906.
Stygmat, Wyd. 2., Warszawa, J. Fiszer; Kraków, G. Gebethner, 1909.
Stygmat, Warszawa : Fundacja Festina Lente, 2013.
Szopka paryska, „Nowa Gazeta”, 1912, nr 95; nr 97; nr 99.
Taktyka sufrażystek angielskich, „Bluszcz”, 1911, nr 3, s. 27-28.
Tańcuj... tańczy cała szopka !, „Echo Literacko-Artystyczne”, 1913, nr 3, s. 389-394.
Tyfus panny Jaśki, „Bluszcz”, 1918, nr 27, s.202.; nr 28, s. 210.; nr 29, s. 218.; nr 30, s.226-227.; nr 31-32, s.237-239.
U celu, „Biesiada Literacka”, 1901, nr 45, s. 365-366.
U źródeł: powieść, „Bluszcz”, 1912, nr 19, s. 216-217.; nr 26, s. 296-297.; nr 30, s. 342-342.; nr 32-52.
U źródeł: powieść, „Bluszcz”, 1913, nr 1; nr 3; nr 5; nr 7; nr 10; nr 12-18.
U źródeł: powieść, Warszawa : Kasa Przezorności i Pomocy Warsz. Pomocników Księg. 1914.
U źródeł [In:] Wspólnota pytań. Antologia. T. 3. Red. E. Paczoska, I. Poniatowska, M. Chmurski, Warszawa, Wydawnictwa UW, 2017, s. 55-65.
W przededniu pamiętnych rocznic, „Bluszcz”, 1908, nr 20, s. 221.
W setną rocznicę zgonu Dąbrowskiego,”Bluszcz”, 1918, nr 22-23, s. 165-166.
Władysław Reymont : (Komediantka, Fermenty, Ziemia obiecana, Szkice i obrazki), Warszawa, [s.n.], 1899, s. 326-334.
Władysław Studnicki: Sprawa polska, „Literatura i Sztuka: dodatek do Dziennika Poznańskiego, 1911, nr 5, s. 71-73.
Wspomnienie: listy z Paryża, „Bluszcz”, 1911, nr 30; nr 34; nr 35; nr 40; nr 42.
Z literatury. Chimera, „Bluszcz”, 1918, nr 39, s. 280-287; nr 40, s. 296; nr 42, s. 311-312.
Zwiastun świtu, „Strażnica”, 1914, nr 1.
BIBLIOGRAFIA
Albrecht-Szymanowska W., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [In:] Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T. 2, I – Me, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 293-204.
Banot A.E., Nie(do)czytane: pisarki nowoczesności przełomu XIX i XX wieku. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2024.
E. W., Marja Iwanowska (Theresita), „U źródeł prawdy", „Echo Literacko-Artystyczne”, 1914, nr 11, s. 665.
Flach J., Kronika Literacka, „Przegląd Polski” 1907, t. 163, s. 161.
Gutowski W., Cykl prozy spowiedniczej - konstrukcja czy ekspresja ? Na przykładzie "Stygmatu" Marii Krzymuskiej, [In:] Cykl literacki w Polsce, red. nauk. K. Jakowska, B. Olech, K. Sokołowska, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 203-210.
Gutowski W., Nagie dusze i maski : o młodopolskich mitach miłości, Wyd. 2 poszerz. i uzup., Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1997.
Helsztyński S., Meteory Młodej Polski, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1969.
Helsztyński S., Theresita, imienniczka św. Teresy z Avila, „Wiadomości Literackie”, 1938, nr 30, s. 3.
Hutnikiewicz A., Młoda Polska, Wyd. 9., Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 430.
Iwanowska z Krzymuskich Marja, [In:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 248.
Kisielewska J. [J. Oksza], Dokumenty, „Wiadomości Literackie”, 1930, nr 15, s. 1.
Kisielewska J. [J.Oksza], Kobieta w naszej literaturze współczesnej, "Bluszcz", 1908, nr 52, s. 593-598. [s. 594 - fragment dot. działalności i twórczości
M. Iwanowskiej (podobizna na s. 597)].
Klewinowska K., Julia Kisielewska – ciche wspomnienie zapomnianego głosu, „Bibliotekarz Podlaski”, 2018, T. 19, nr 1 (38), s. 279-289.
Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [In:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 14, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski: Hasła osobowe: G - Ł, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 557-558.
Krzymuski J., Krzymuscy : historia rodziny XVII - XX wiek, [b.m.w.], sumptem własnym, 2004.
Krzymuski J., Krzymuscy : historia rodziny XVII-XX wiek, [b.m.w], własnym sumptem, 2007.
Krzyżanowski J., Neoromantyzm Polski, Wyd.3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
Łopuszańska M., Z ruchu literackiego [Stygmat -Theresity (Maryi Krzymuskiej). Książe - Powieść. Zofii Rygier-Nałkowskiej. Dyletanci grzechu - Dramat Halszki Szarskiej], Myśl Polska, 1907, nr 2. 25-28.
Maria z Krzymuskich Iwanowska („Theresita”), [In:] Wierna służba : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910-1915 ; Służba ojczyźnie : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej, 2021, s. 633-634.
Marja z Krzymuskich Iwanowska (Theresita) [In:] Służba ojczyźnie : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa, Główna Księgarnia Wojskowa, 1929, s. 78, 415.
Mazanowski A., Współczesna galeria powieściopisarek polskich, „Przegląd Powszechny”, 1916, T. 131, s. 67-69.
Sadlik M., "Konfesje samotnych": w kręgu prozy spowiedniczej 1884-1914, Kraków, Universitas, 2004.
Sadlik M., „Prawdziwa mistyka jest […] kobietą” – mistyczne nastroje prozy kobiecej, [In:] Przekleństwo i harmonia nieskończonego : z zagadnień literatury Młodej Polski i epok późniejszych, pod red. K. Badowskiej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, s. 115-129. DOI: 10.18778/7969-406-8.06
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r., T. 4, A-Ż., red. E. Jankowski, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 239.
Sten J., Profile autorek, „Krytyka”, 1907, T. 1, s. 176-180.
Taborski R., Krzymuska Maria (1878-1923), [In:] Polski słownik biograficzny, T. 15, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1970, s. 558.
Włodarczyk J., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [In:] Encyklopedia literatury polskiej, red. E. Zarych, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005,
s. 335.
Włodarczyk J., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [In:] Słownik pisarzy polskich, red. E. Zarych. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 254-255.
Za Twój namiętny pocałunek (Maria Iwanowska – Theresita), [In:] Baranowska A., Kraj modernistycznego cierpienia, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy,1981, s. 92-109.
Zawiszewska A., Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą: kobiety piszące wiersze w dwudziestoleciu międzywojennym, Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.
Żołnik A., Maria Krzymuska-Iwanowska vel Theresita, czyli la douleur d'exister : retekstualizacja stygmatu jako strategia przetrwania dla wykluczonych, nienaturalnych, nieautentycznych, [In:] Literatura niewyczerpana: w kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, red. K. Fiołek, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2014, s.157-165.
 |
|
Portrait of Maria Krzymuska “Theresity” |
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
xx
