 |
Data urodzenia | 1811-11-27 | |||
| Miejsce urodzenia | Zielątkowo | ||||
| Data śmierci | 1887-10-06 | ||||
| Miejsce śmierci | Poznań | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | B. F.; B. M.; Y. | ||||
| Powiązania | ID: dw.56238 | ||||
| VIAF ID | 102058407 | ||||
| Domena publiczna: Wikimedia |
Urodziła się w 1811 roku w Zielątkowie, k. Obornik, bardziej znana jako działaczka polityczna i społeczna, patriotka i organizatorka życia publicznego (obok brata Jędrzeja Moraczewskiego), mniej jako literatka, autorka kilku utworów, powiastek obyczajowo-historycznych, zamieszczonych na łamach „Dziennika Domowego”, głównie w latach 1840–1847. Córka ziemianina Tomasza i Józefy z Kierskich.
Po sprzedaży majątku w 1840 (1841?) r. zamieszkała na dwa lata niedaleko Poznania, w Naramowicach, a od 1842 r. już w samym Poznaniu, razem z bratem Jędrzejem. Ich dom stał się wówczas centrum życia towarzyskiego i patriotycznego, ośrodkiem ruchu literackiego i umysłowego, miejscem dla emigrantów. Moraczewska prowadziła bardzo intensywną pracę społeczną i narodową: kontaktowała się z ośrodkami emigracyjnymi, kolportowała prasę i pisma polityczne, przekazywała korespondencję, wysyłała zakazane książki i czasopisma, pośredniczyła w przyjmowaniu do poznańskich gazet artykułów, opiekowała się rannymi z powstania 1863 r., współpracowała z entuzjastkami i Narcyzą Żmichowską, z którą znajomość/przyjaźń połączyła ją na wiele lat. Była niezwykle udaną organizatorką wszelkich przedsięwzięć. Konsekwentnie realizowała wytyczone sobie cele. Miała wiele energii, poczucie sprawiedliwości, lubiła rygor i dyscyplinę. Tak właśnie została sportretowana we Wstępnym obrazku do powieści Poganka (Felicja), jako podejmująca wszechstronne akcje emancypacyjne, trochę egoistyczna.
Korespondencja Moraczewskiej ze Żmichowską trwała z przerwami 32 lata, od 1844 do 1876 r., i znana jest tylko z listów Narcyzy do Bibianny. Połączyły je wspólnota przekonań, ideałów patriotycznych i społecznych, pasja intelektualna. Należały do pierwszego pokolenia polskich emancypantek, świadomie wybierając życie samotne i samodzielne, podejmując równe z mężczyznami obowiązki obywatelskie. W sferze działań publicznych i bez manifestacji feministycznych skutecznie realizowały swoje prawa do rozwoju intelektualnego i do miłości pojmowanej tradycyjnie, romantycznie. Ich osobiste kontakty były raczej rzadkie.
Moraczewska pozostawiła po sobie liczne artykuły w prasie poznańskiej i warszawskiej oraz niewielki zbiór listów. Jej Dziennik obejmujący zapiski z lat 1836–1842 oraz 1855–1863 został wydany drukiem (jako książka) przez kuzynkę w 1911 r., wcześniej ukazywał się w „Przeglądzie Wielkopolskim”.
Do opublikowanych powieści i „dziełek popularnych” należą: Dwóch rodzonych braci: powieść, cz. I i II; Co się działo w Polsce od samego początku aż do pierwszego rozbioru kraju; Co się stało w Polsce od pierwszego jej rozbioru, aż do końca wojen za cesarza Napoleona; Taka była wola Boża; Dwa pogrzeby; Kilka wypadków z młodości jenerała Madalińskiego; Ojciec Cyryl profesem, Stanisław Strawiński. Konfederat Barski; Dwa obrazki z życia tułacza; Chwila widzenia. Wszystkie one sygnowane są inicjałami B.F. Nie są to utwory wysokoartystyczne, pisane językiem prostym, zrozumiałym, stylem popularyzującym. Tematyka ich nie jest wyszukana i mało atrakcyjna. Opowiadają smutne i trudne historie miłosne różnych ludzi oraz prezentują dzieje rodów, mieszkańców dworków, wsi, klasztorów.
Literackie utwory Bibianny Moraczewskiej o tematyce patriotyczno-religijnej z wątkiem miłosnym przynależą do grupy tekstów popularnych, adresowanych do wszystkich zainteresowanych problematyką kobiecą i losami ojczyzny. Nieskomplikowane schematy kompozycyjne (fabularne) nie wymagały bowiem wnikliwych zabiegów interpretacyjnych, odsłaniających ukryte sensy. Autorka znała prawdę i chciała ją przekazać czytelnikowi, zamierzała się nią podzielić. Pokazywała bohaterów narodowych i silne, samodzielne i zaradne kobiety. Zasadą konstytutywną tekstów była ścisła determinacja treści: bohaterowie przeciętni, środowiska typowe, akcja – w realiach dostępnych odbiorcy i w czasie mu współczesnym. Poetyka i prosta forma opowiadań o niewyszukanym kunszcie artystycznym nastawione zostały na zaspokojenie fundamentalnych potrzeb odbiorców, skierowanie ich uwagi na właściwe, godne życie, nauczanie i prostotę, w tym także religijne, na zaspokojenie potrzeb społecznych i psychicznych. To utwory o charakterze edukacyjnym, wychowawczym, zapewniające zrozumienie oraz łatwe w komunikacji z czytelnikiem. Pisarstwo Bibianny Moraczewskiej nie poddaje się kryteriom estetycznym wykształconym w literaturze wysokiej.
Zmarła 6 października 1887 w Poznaniu. Pochowana została na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.
TWÓRCZOŚĆ
Anna Jakwiczówna, „Dziennik Domowy”, 1842, T. 3, nr 1, s. 1-5; nr 2, s. 13-16; nr 3, s. 21-25; nr 4, s. 29-32; nr 5, s. 37-39.
Chwila widzenia, „Dziennik Domowy”, 1847, T. 8, nr 5, s. 34-36.
Co się działo w Polsce od samego początku aż do pierwszego rozbioru kraju, Poznań, N. Kamieński, 1852.
Co się stało w Polsce od pierwszego jéj rozbioru, aż do końca wojen za cesarza Napoleona, Poznań, N. Kamieński, 1850.
Dawna Fara poznańska, [W:] Okrężne : jednodniówka na rzecz Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu, Poznań, nakł. i drukiem J. I. Kraszewskiego, 1885, s. 35.
Dwa obrazki z życia tułacza, „Dziennik Domowy”, 1946, T. 7, nr 5, s. 34-36; nr 6, s. 42-45.
Dwóch rodzonych braci : powieść. Cz. 1, Poznań, N. Kamieński, 1859.
Dwóch rodzonych braci : powieść. Cz. 2, Poznań, K. Kamieński i Spółka, 1859.
Dziennik Bibianny Moraczewskiej, wyd. z oryginału przez wnuczkę Dobrzyńską-Rybicką, Poznań, Fr. Chocieszyński, 1911.
Kilka słów o obecnym położeniu kobiet i Towarzystwie Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich w Poznaniu, „Dziennik Mód”, 1873, nr 10.
Kilka wypadków z młodości jenerała Madalińskiego, „Dziennik Domowy”, 1841, T. 2, nr 5, s. 37-40; nr 6, s. 45-48.
Któż z nas bez żalu pomysleć może... [Inc.], [W:] Ziarno : wydawnictwo zbiorowe dla głodnych, Warszawa, Drukiem S. Lewentala, Jana Noskowskiego, S. Orgelbranda Synów i Józefa Ungra, 1880, s. 26.
O wpływie kobiet na utwory i losy Byrona. Według listów i pamiętników tego poety, zebranych i dopełnionych przez Tomasz Moora, „Ruch literacki”, 1878, nr 1, s. 3-4; nr 2, s. 19-21; nr 3, s. 36-37; nr 4, s. 52; nr 5, s. 68-69; nr 6, s. 84-85; nr 7, s. 101-102; nr 8, s. 117-118; nr 9, s. 133-134; nr 10, s. 148-149; nr 11, s. 165-166; nr 12, s. 180-181; nr 13, s. 196-197; nr 14, s. 211-212; nr 15, s. 228-229; nr 16, s. 244-245; nr 17, s. 260-261; nr 18, s. 276-277; nr 19, s. 292-293; nr 20, s. 307-308.
Ojciec Cyryl profesem. Powiastka osnuta na tle prawdziwego zdarzenia, „Dziennik Domowy”, 1843, T. 4, nr 6, s. 42-45; nr 7, s. 50-53; nr 8, s. 58-61; nr 9, s. 66-69; nr 10, s. 74-77; nr 11, s. 81-86; nr 12, s. 89-94.
Ojciec Cyryl profesem. Powiastka osnuta na tle prawdziwego zdarzenia, [W:] Pięć powieści, Poznań, N. Kamieński i Spółka, 1844, s. 57-141.
Pierwsza emancypacja w Rosji, „Wieniec”, 1862, nr 22, s. 1-4.
Ryszard Berwiński - poeta wielkopolanin, „Wieniec”, 1862, nr 10, s. 2-4.
Serb Śpiewak, „Dziennik Domowy”, 1842, T. 3, nr 16, s. 130-132; nr 17, s. 137-140; nr 18, s. 145-149; nr 19, s. 153-156; nr 20, s. 161-165.
Stanisław Strawiński, komendant barski, „Dziennik Domowy”, 1844, T. 5, nr 8, s. 58-61; nr 9, s. 66-68; nr 10, s. 74-77; nr 11, s. 82-85; nr 12, s. 90-93.
Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt w X. Poznańskim, „Ognisko Domowe” , 1876, nr 27.
BIBLIOGRAFIA
Albrecht-Szymanowska W., Morczewska Bibianna 1811-1887, [W:] Dawni pisarze polscy : od początków piśmiennictwa do Młodej Polski : przewodnik biograficzny i bibliograficzny, T. 3, Mia-R, red. R. Loth, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2003, s. 73-74.
Albrecht-Szymanowska W., Bibianna Moraczewska, [W:] Wielkopolski słownik biograficzny, Wyd. 2, Warszawa, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
Baszko A., Działalność Bibianny Moraczewskiej w ruchu konspiracyjno-narodowym na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2003/2004, 10/11, s. 111-135.
Berkan-Jabłońska M., O rękopiśmiennym spisie literatek autorstwa Adama Bartoszewicza z połowy XIX wieku, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica", 2023, T. 67, nr 2, s. 21–47. DOI: 10.18778/1505-9057.67.02
Bibianna Moraczewska, „Kłosy” 1887, nr 1165, s. 268-269.
Borkowska G., Alienated women : a study on Polish women's fiction, 1845-1918, Budapest, Central European University Press, 2001.
Borkowska G., Czermińska M., Phillips U., Pisarki polskie od średniowiecza do współczesności: przewodnik, Gdańsk, Słowo Obraz Terytoria, 2000.
Caban W., Kobiety i powstanie styczniowe, [W:] Kobiety i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, "DiG" 1994.
Chmielowski P., Zarys literatury polskiéj z ostatnich lat dwudziestu, Wyd. 2, popr. i znacznie powiekszone, Warszawa, nakł. Księgarni A. W. Gruszeckiego, 1886, s. 118.
Data J., Z dziejów wielkopolskiej prozy tendencyjnej : "Dwaj rodzeni bracia" Bibianny Moraczewskiej, "Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego", 1976, nr 5. S. 44-51.
Entuzyastki (od r. 1838 do 1850), [W:] Chmielowski P., Autorki polskie wieku XIX : studyum literacko-obyczajowe. Ser. 1, Warszawa, Spółka Nakładowa Warszawska, [1885], s. 226-272.
Gawalewicz M. Nasze autorki, „Tygodnik Powszechny”, 1884, nr 20, s. 306-317, [313]; nr 21, s. 327-330.
Hahn W., Bibianna Moraczewska, „Dziennik Poznański”, 1921, nr 101.
Hahn W., Bibjanna Moraczewska w świetle swego dziennika, „Gazeta Lwowska”, 1921, nr 113, s. 2; nr 114, s. 2.
Hoszowska M., Dziewiętnastowieczne polskie podręczniki historii a narracje o kobietach, [W:] Kobieta w Galicji : nowoczesność i tradycja, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016, s. 455-471.
Kirschke P., Kobiety na pomniki : subiektywny przewodnik śladami kobiet po Wielkopolsce, Poznań,Wydawnictwo Miejskie Posnania, [2022].
Kirschke P., Wielkopolanki niepokorne - rzecz o silnych kobietach, „Głos Wielkopolski”, 2020, nr 55, s. 12-14.
Korbut G., Literatura polska od początków do wojny światowej : książka podręczna informacyjna dla studjujących naukowo dzieje rozwoju piśmiennictwa polskiego. T. 3, Od roku 1820 do roku 1863, Wyd. 2 powiększ., Warszawa, skł. gł. w Kasie im. Mianowskiego, 1930, s. 270.
Krzywobłocka B., Wielkopolskie damy, Poznań, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.
Lajborek A., Rezler M., Znane Wielkopolanki, Poznań, Wydawnictwo Halszka, 2004, s. 44-48.
Machczyńska A., Kobieta polska. Szkic historyczny skreślony na wystawę w Pradze r. 1912, Lwów, nakł. Komitetu Lwowskiego Wystawy Praskiej, 1912.
Moraczewska Bibianna (1811-1897), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 8, Romantyzm: hasła osobowe K-O, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 711-722.
Münnich A., Bibianna Moraczewska, „Dziennik Poznański”, 1934, nr 274.
Muszyńska-Hoffmanowa H., Panna Bibcia nam opowie., „Zwierciadło Polski i Świata”, 1947, nr 15, s. 4.
Nawrocki, W., Antyromantyczna socjalizacja wielkopolskiego ziemianina: Paulina Wilkońska i Bibianna Moraczewska, [W:] Z badań nad historią, oświatą i kulturą. Studia ofiarowane Ryszardowi Wołoszyńskiemu, red. J. Kukulski, Piotrków Trybunalski, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Akademii Świętokrzyskiej, 2001, s. 357-368.
Nietyksza M., Tradycyjne i nowe formy aktywności publicznej kobiet w warunkach zaborów, [W:] Kobiety i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, "DiG" 1994.
Nowicka E., Bibianna Moraczewska : portret (niepełny) poznańskiej konspiratorki, "Kronika Miasta Poznania", 2008, nr 1, s. 231-239.
Pekaniec A., Czy w tej autobiografii jest kobieta? : kobieca literatura dokumentu osobistego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej, Kraków, Księgarnia Akademicka, 2013.
Pigoń S., „Z podróży po burzy”, „Zeszyty Wrocławskie”, 1951, nr 1, s. 53-65.
Przerowa S., Literatura poznańska w pierwszej połowie bieżącego stulecia, (Dokończenie), „Przegląd Polski”, 1879/1880, T. 4, s. 325-361.
Rudnicka J., Z papierów Bibianny Moraczewskiej, „Pamiętnik Literacki”, 1961, nr 3-4, s. 187-197.
Skimborowicz H., Gabryella i Entuzyastki, „Bluszcz”, 1880, nr 10-16; nr 18-19; nr 21; nr 27-30; nr 32.
Ś. p. Bibianna Moraczewska, „Ateneum” : pismo naukowe i literackie, 1887, T. 4, z. 1-2, s. 383-384.
Ś. p. Bibianna Moraczewska, „Biesiada Literacka”, 1887, nr 43, s. 282.
Ś. p. Bibianna Moraczewska, „Wielkopolanin”, 1887, nr 230.
Walęciuk-Dejneka B., Portret Bibianny Moraczewskiej - literatki nieznanej = Bibianna Moraczewska's portrait - an unknown writer, „"Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, 2018, [nr] 2, s. 65-78.
Wielkopolski alfabet pisarek, red. E. Kraskowska, L. Marzec,Poznań, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, 2012.
Woźniakiewicz-Dziadosz M., Dzieje przyjaźni entuzjastek w świetle listów Narcyzy Żmichowskiej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF, Philologiae”, 2002/2003, Vol. 20/21, s. 375-386.
Woźniczka-Paruzel B., "Dzieje ojczyste dla ludu" doby romantyzmu, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
Wyder G., „Komitet Niewiast Wielkopolskich – kobiecy sanitariat w walce o niepodległość Polski w powstaniu styczniowym”, [W:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864 (na tle polskich konspiracji i działalności powstańczej doby zaborowej), red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska‑Marchewa, Wrocław, Chromcon, 2013, s. 87–107.
Wyder G., Wielkopolskie „entuzjastki” – Bibianna Moraczewska i Emilia Sczaniecka. Życie złożone w służbie Ojczyzny – świadomy wybór czy zrządzenie losu? „Studia Historica Gedanensia”, 2023, T. 14, s. 196-204. DOI: 10.4467/23916001HG.23.012.18813
Zieliński A., Moraczewska Bibianna (1811-1887), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 21, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 976, s. 676-677.
Żmichowska N., Pisma Narcyzy Żmichowskiej (Gabryelli) z życiorysem autorki skreślonym przez Piotra Chmielowskiego, T. 1, Warszawa, nakł. Michała Glücksberga, 1885.
Źródła historyczne do poznania życia i działalności Bibianny Moraczewskiej [1811-1887], [W:] Badania nad źródłami do historii XIX i XX wieku : studia i interpretacje, red. A. Rajewski, J. Józefiak, Poznań, Instytut Historii UAM, 2014, s. 37-42.
Autorka biogramu: Beata Walęciuk-Dejneka
