Krzymuska-Iwanowska Maria

	Data urodzenia				1878-00-00
	Miejsce urodzenia				Budzisław Kościelny
	Data śmierci				1923-05-06
	Miejsce smierci				Płock
	Pseudonimy i kryptonimy				Maria Oksza; Teresila; Teressita; Theresita
	Powiązania				z Krzymuskich; Córka Marii Krzymuskiej (1850-1901); ID:psb.11528.6
	VIAF ID				165475889
	Warianty nazwisk				Iwanowska; Krzymuska-Iwanowska.
Domena publiczna. Z: Wiadomości Literackie, 1938, nr 30, s. 3.

Maria Krzymuska (Maria Krzymuska-Iwanowska, pseud. Theresita) – urodziła się w 1878 roku w Budzisławiu Kościelnym jako córka Marii z Orzechowskich i Stanisława Krzymuskiego, ziemian z Kielecczyzny. Jej matka była krytykiem literackim działającym pod pseudonimem Marcin Oksza. Zarówno Maria Krzymuska-Iwanowska, jak i jej siostra, Julia Kisielewska, poszły śladami swojej matki, Marii Krzymuskiej, kontynuując jej dziedzictwo literackie. Obie siostry rozwijały swoje kariery w dziedzinie literatury, zajmując się zarówno twórczością pisarską, jak i krytyką literacką, co sprawiło, że stały się istotnymi postaciami w polskim środowisku literackim przełomu XIX i XX wieku. Maria skupiła się na łączeniu elementów mistycyzmu i psychologii w swoich dziełach, podczas gdy Julia poświęciła się literaturze dziecięcej oraz eseistyce, obie jednak czerpały inspirację z dorobku i pracy swojej matki, co znacząco wpłynęło na ich własne ścieżki artystyczne. Krzymuska ukończyła szkołę klasztorną w Beaugency koło Orleanu, jednak nie mogła wstąpić do tej wspólnoty z powodu jej rozwiązania. Przez wiele lat uczyła prywatnie języka francuskiego, podróżowała po Europie, a następnie Stanach Zjednoczonych. W 1898 roku przebywała w Krakowie, gdzie zaprzyjaźniła się z Dagny i Stanisławem Przybyszewskim oraz była związana z krakowskim środowiskiem artystycznym. Jesienią 1905 roku wzięła udział w ulicznych manifestacjach patriotycznych w Warszawie oraz w pracach komitetu udzielającego materialnej pomocy rodzinom strajkujących robotników. Wraz z początkiem kolejnego roku znalazła się w Paryżu, gdzie zafascynowała się mistycyzmem i sztuką średniowieczną, jednocześnie nawiązując kontakty z międzynarodowym środowiskiem artystycznym. Następnie udała się do Londynu, aby zapoznać się z nowymi angielskimi trendami w szkolnictwie, w związku z planami założenia nowoczesnej, eksperymentalnej szkoły dla dziewcząt w Polsce. Wydarzenia z lat 1905–1906 opisała w swojej autobiograficznej powieści U źródeł, która została opublikowana na łamach "Bluszczu" w latach 1912–1913.
Maria Krzymuska-Iwanowska była wybitną przedstawicielką mistycznego nurtu w prozie końca XIX wieku. Jej zbiór nowel zatytułowany Stygmat (1906) został przyjęty jako „pierwsza polska dawka neoromantycznego mistycyzmu”. Postrzegała ona mistycyzm jako wyraz „tęsknoty ludzkiej za Pięknem bez skazy, za wyzwoleniem z pęt ciała, za miłością nadziemską, która z ducha jest i w Bogu tylko spocząć może”, podobnie jak ascetyczne piękno średniowiecznych katedr. Jej twórczość, publikowana pod pseudonimem Theresita, nawiązywała do mistycznych doświadczeń, przypominających dzieła św. Teresy z Avila. Maria Krzymuska-Iwanowska łączyła charakterystyczne dla epoki elementy mistycyzmu i psychologicznego ekshibicjonizmu, w swoich utworach nie bała się poruszać wątku religijno-erotycznego. Widoczne są w jej utworach wpływy Stanisława Przybyszewskiego i jego twórczości.
Stygmat łączył modę schyłku wieku z tradycją pism mistycznych, co objawiało się w formie „dziennika duszy” – kontaminacji stylu mistycznych pamiętników, często pisanych w przypływie natchnienia. W swoich utworach pisarka eksplorowała tematy przeobrażenia duchowego prowadzącego do unii z Bogiem, a także kontaminację erotyzmu z mistycyzmem. W autobiograficznej powieści U źródeł autorka wyjawiła swoją predyspozycję do „mimowolnego pomieszania erotyzmu z mistycyzmem, miłości boskiej z ludzką”, nadając tej tematyce ryzykowny, balansujący na granicy świętokradztwa charakter. W Stygmacie bohaterka, która poszukuje spełnienia i sensu egzystencji, doświadcza mistycznych przeżyć poprzez halucynacje, ekstazy i wizje, co stanowi alternatywę wobec poznania rozumowego. Krzymuska-Iwanowska bada również temat tragicznego konfliktu między miłością sacrum i profanum, co często prowadzi jej bohaterki do gorzkiego rozczarowania. Chociaż twórczość Theresity początkowo cieszyła się zainteresowaniem, późniejsze dzieła, takie jak U źródeł, nie wzbudziły już takiego entuzjazmu, co może wynikać z przestarzałości literackiej mody w obliczu I wojny światowej. Niemniej, jej prace pozostają świadectwem głębokiej fascynacji mistycyzmem, w której surowa biblijność, liryzm ewangeliczny i wyrafinowana zmysłowość łączą się, oddając złożoność ludzkiej natury przełomu wieków.
W 1907 roku pisarka poślubiła dziennikarza Feliksa Iwanowskiego, przyjmując nazwisko Maria Krzymuska-Iwanowska. Wyjechała z mężem do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dłuższy czas mieszkała w Chicago i pracowała w redakcji polskiego dziennika. W 1911 roku powróciła do Europy, a w Paryżu nawiązała kontakty z polskimi kręgami niepodległościowymi. Podczas I wojny światowej przebywała w Warszawie, angażując się w działalność konspiracyjną. Była zadeklarowaną zwolenniczką Józefa Piłsudskiego, co wyraziła w opowiadaniu In memoriam opublikowanym w 1917 roku. Trzy lata później przez osiem miesięcy aktywnie uczestniczyła w akcji plebiscytowej na Śląsku. Ostatnie dwa lata życia spędziła u siostry, Julii Kisielewskiej, cierpiąc na gruźlicę. Zmarła 6 maja 1923 roku w Płocku, mając 45 lat.

TWÓRCZOŚĆ

Appassionata, „Myśl Polska”, 1906, nr 17, s. 271-274.
Cupio dissolvi, „Głos Polski”,1907, nr 9, s.137-138.
Diabolique, „Życie”, 1899, nr 15/16, s. 305-306
Gerhard Hauptmann, Warszawa, [s.n.], [1898].
Gerhard Hauptmann, „Ateneum”, 1898, T. 2 (90), z. 4, s. 73-104.
In memoriam, Warszawa, [s.n.], 1917.
In memoriam, „Bluszcz”, 1917, nr 3-12.
In questa tomba oscura, „Bluszcz”, 1917, nr 29, s. 221-222.
Królowo Korony Polskiej !... „Bluszcz”, 1917, nr 18, s. 129-130.
Książka na tle stosunków polskich Gabrieli Reval, „Tygodnik Mód i Powieści”, 1912, nr 23, s. 2-3.
Na dzień 19 marca, „Bluszcz”, 1918, nr 11, s. 81.
Na dzień 19 marca, „Nowa Gazeta”, 1918, nr 139, s. 3.
Niepokalanka, „Krytyka”, 1902, z. 6, s. 395-404.
Niepokalanka [Nowela], „Tygodnik Rzeszowski”, 1909, nr 25-27.
Nowa książka o Polsce, „Gazeta Kujawska”, 1912, nr 23-24.
O Kasprowiczu, "Nowe Słowo" 1914, nr 154, s. 1-2.
O Kasprowiczu, "Słowo Polskie", 1914, nr 154, s. 1-2.
O "Marii Magdalenie" Daniłowskiego refleksje, „Bluszcz”, 1913, nr 45, s. 501.; nr 46, s. 509-510.
O śpiewie w kościele, „Kurier Polski”, 1916, nr 102, s. 3.
Oto jest romans życia nieskłamany niczem, „Krytyka”, 1900, z. 5, s. 366-375.
Paderewscy, „Bluszcz”, 1918, nr 50, s. 373-374.
Paryż, 15 lipca 1899 r., „Bluszcz”, 1909, nr 29, s. 317-320.
Po latach dziesięciu : wspomnienie, „Bluszcz”, 1912, nr 14, s.164-164.
Pod znakiem Kościuszki: (w rocznicę 4-go kwietnia), „Bluszcz”, 1917, nr 14, s. 97-98; nr 15, s.105-106; nr 17, s. 121-122.
Poeta wielkiej miary, „Dziennik Narodowy” 1908, vol. 10, nr 140 (z 13 czerwca), s. 4.
Poezja ludowa w twórczości Marii Konopnickiej, „Bluszcz”, 1911, nr 21, s. 218 ; nr 22, s. 230-231 ; nr 23, s. 239-240.
Pomocny, „Biesiada Literacka”, 1894, nr 47, s. 331.
Popierajmy pieśń narodową, „Zgoda”: Wydanie Dla Mężczyzn (Chicago, Ill.), 1908, nr 10.
Przed przyjazdem Komendanta, „Bluszcz”, 1918, nr 44, s. 326.
Przyjaciel Polaków, „Tygodnik Ilustrowany”, 1907, nr 26, s. 531.
Salvae aeternum, „Myśl Polska”, 1906, nr 10, s.160-164.
Sama, „Biesiada Literacka”, 1895, nr 49.
Sanguina, „Krytyka”, 1899, t. 1, s. 504-512.
Stygmat, „Nowe Słowo”, 1902, nr 15; nr 18.
Stygmat, Warszawa, J. Fiszer, 1906.
Stygmat, Wyd. 2., Warszawa, J. Fiszer; Kraków, G. Gebethner, 1909.
Stygmat, Warszawa : Fundacja Festina Lente, 2013.
Szopka paryska, „Nowa Gazeta”, 1912, nr 95; nr 97; nr 99.
Taktyka sufrażystek angielskich, „Bluszcz”, 1911, nr 3, s. 27-28.
Tańcuj... tańczy cała szopka !, „Echo Literacko-Artystyczne”, 1913, nr 3, s. 389-394.
Tyfus panny Jaśki, „Bluszcz”, 1918, nr 27, s.202.; nr 28, s. 210.; nr 29, s. 218.; nr 30, s.226-227.; nr 31-32, s.237-239.
U celu, „Biesiada Literacka”, 1901, nr 45, s. 365-366.
U źródeł: powieść, „Bluszcz”, 1912, nr 19, s. 216-217.; nr 26, s. 296-297.; nr 30, s. 342-342.; nr 32-52.
U źródeł: powieść, „Bluszcz”, 1913, nr 1; nr 3; nr 5; nr 7; nr 10; nr 12-18.
U źródeł: powieść, Warszawa : Kasa Przezorności i Pomocy Warsz. Pomocników Księg. 1914.
U źródeł [W:] Wspólnota pytań. Antologia. T. 3. Red. E. Paczoska, I. Poniatowska, M. Chmurski, Warszawa, Wydawnictwa UW, 2017, s. 55-65.
W przededniu pamiętnych rocznic, „Bluszcz”, 1908, nr 20, s. 221.
W setną rocznicę zgonu Dąbrowskiego,”Bluszcz”, 1918, nr 22-23, s. 165-166.
Władysław Reymont : (Komediantka, Fermenty, Ziemia obiecana, Szkice i obrazki), Warszawa, [s.n.], 1899, s. 326-334.
Władysław Studnicki: Sprawa polska, „Literatura i Sztuka: dodatek do Dziennika Poznańskiego, 1911, nr 5, s. 71-73.
Wspomnienie: listy z Paryża, „Bluszcz”, 1911, nr 30; nr 34; nr 35; nr 40; nr 42.
Z literatury. Chimera, „Bluszcz”, 1918, nr 39, s. 280-287; nr 40, s. 296; nr 42, s. 311-312.
Zwiastun świtu, „Strażnica”, 1914, nr 1.

BIBLIOGRAFIA

Albrecht-Szymanowska W., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [W:] Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T. 2, I – Me, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 293-204.
Banot A.E., Nie(do)czytane: pisarki nowoczesności przełomu XIX i XX wieku. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2024.
E. W., Marja Iwanowska (Theresita), „U źródeł prawdy", „Echo Literacko-Artystyczne”, 1914, nr 11, s. 665.
Flach J., Kronika Literacka, „Przegląd Polski” 1907, t. 163, s. 161.
Gutowski W., Cykl prozy spowiedniczej - konstrukcja czy ekspresja ? Na przykładzie "Stygmatu" Marii Krzymuskiej, [W:] Cykl literacki w Polsce, red. nauk. K. Jakowska, B. Olech, K. Sokołowska, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 203-210.
Gutowski W., Nagie dusze i maski : o młodopolskich mitach miłości, Wyd. 2 poszerz. i uzup., Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1997.
Helsztyński S., Meteory Młodej Polski, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1969.
Helsztyński S., Theresita, imienniczka św. Teresy z Avila, „Wiadomości Literackie”, 1938, nr 30, s. 3.
Hutnikiewicz A., Młoda Polska, Wyd. 9., Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 430.
Iwanowska z Krzymuskich Marja, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 248.
Kisielewska J. [J. Oksza], Dokumenty, „Wiadomości Literackie”, 1930, nr 15, s. 1.
Kisielewska J. [J.Oksza], Kobieta w naszej literaturze współczesnej, "Bluszcz", 1908, nr 52, s. 593-598. [s. 594 - fragment dot. działalności i twórczości
M. Iwanowskiej (podobizna na s. 597)].
Klewinowska K., Julia Kisielewska – ciche wspomnienie zapomnianego głosu, „Bibliotekarz Podlaski”, 2018, T. 19, nr 1 (38), s. 279-289.
Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 14, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski: Hasła osobowe: G - Ł, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 557-558.
Krzymuski J., Krzymuscy : historia rodziny XVII - XX wiek, [b.m.w.], sumptem własnym, 2004.
Krzymuski J., Krzymuscy : historia rodziny XVII-XX wiek, [b.m.w], własnym sumptem, 2007.
Krzyżanowski J., Neoromantyzm Polski, Wyd.3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
Łopuszańska M., Z ruchu literackiego [Stygmat -Theresity (Maryi Krzymuskiej). Książe - Powieść. Zofii Rygier-Nałkowskiej. Dyletanci grzechu - Dramat Halszki Szarskiej], Myśl Polska, 1907, nr 2. 25-28.
Maria z Krzymuskich Iwanowska („Theresita”), [W:] Wierna służba : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910-1915 ; Służba ojczyźnie : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej, 2021, s. 633-634.
Marja z Krzymuskich Iwanowska (Theresita) [W:] Służba ojczyźnie : wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa, Główna Księgarnia Wojskowa, 1929, s. 78, 415.
Mazanowski A., Współczesna galeria powieściopisarek polskich, „Przegląd Powszechny”, 1916, T. 131, s. 67-69.
Sadlik M., "Konfesje samotnych": w kręgu prozy spowiedniczej 1884-1914, Kraków, Universitas, 2004.
Sadlik M., „Prawdziwa mistyka jest […] kobietą” – mistyczne nastroje prozy kobiecej, [W:] Przekleństwo i harmonia nieskończonego : z zagadnień literatury Młodej Polski i epok późniejszych, pod red. K. Badowskiej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, s. 115-129. DOI: 10.18778/7969-406-8.06 
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r., T. 4, A-Ż., red. E. Jankowski, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 239.
Sten J., Profile autorek, „Krytyka”, 1907, T. 1, s. 176-180.
Taborski R., Krzymuska Maria (1878-1923), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 15, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1970, s. 558.
Włodarczyk J., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [W:] Encyklopedia literatury polskiej, red. E. Zarych, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005,
s. 335.
Włodarczyk J., Krzymuska-Iwanowska Maria (1878-1923), [W:] Słownik pisarzy polskich, red. E. Zarych. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 254-255.
Za Twój namiętny pocałunek (Maria Iwanowska – Theresita), [W:] Baranowska A., Kraj modernistycznego cierpienia, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy,1981, s. 92-109.
Zawiszewska A., Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą: kobiety piszące wiersze w dwudziestoleciu międzywojennym, Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.
Żołnik A., Maria Krzymuska-Iwanowska vel Theresita, czyli la douleur d'exister : retekstualizacja stygmatu jako strategia przetrwania dla wykluczonych, nienaturalnych, nieautentycznych, [W:] Literatura niewyczerpana: w kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914, red. K. Fiołek, Kraków, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2014, s.157-165.

Portret Marii Krzymuskiej „Theresity” Konrad Krzyżanowski (1872-1922)

Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska