 |
Data urodzenia | 1806-00-00 | |||
| Miejsce urodzenia | Wietrzno k. Krosna | ||||
| Data śmierci | 1862-02-15 | ||||
| Miejsce śmierci | Równe | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | M. P.; Maria z Ch. P.; Maria z Chł. P. | ||||
| Powiązania | z Chłędowskich | ||||
| VIAF ID | 9663152684040723430001 | ||||
|
Domena publiczna: |
Maria Pomezańska (z domu Chłędowska Maria, Marianna) –była polską pisarką, znaną również pod pseudonimami literackimi M. P., Maria z Ch. P. oraz Maria z Chł. P.. Urodziła się we wsi Wietrzno w powiecie krośnieńskim jako córka ziemianina Seweryna Chłędowskiego i Walentyny z Pułczyńskich. Pochodziła z rodziny o silnych tradycjach intelektualnych i patriotycznych, a jej bratem był Adam Tomasz Chłędowski, literat i pamiętnikarz. Maria wychowała się w rodzinnym majątku, gdzie kształciła się pod okiem prywatnych nauczycieli. Uczęszczała na pensję w Przemyślu, zamieszkując u starszej siostry, co umożliwiło jej rozwój intelektualny i kontakt ze środowiskiem kulturalnym. Rok później wyszła za mąż za Jana Pomezańskiego (wdowca po starszej siostrze Malwinie), urzędnika i działacza społecznego, z którym zamieszkała w Dukli. Tam też prowadziła gospodarstwo domowe, angażując się jednocześnie w życie lokalnej społeczności, jej dom był ośrodkiem bujnego życia towarzyskiego. Małżeństwo doczekało się syna Justyna.
Po śmierci męża Maria przeniosła się do Lwowa, gdzie prowadziła salon literacki. Bywali w nim m.in. August Bielowski oraz Zygmunt Kaczkowski1. Ona sama debiutowała w 1843 roku, publikując opowiadania i artykuły w czasopismach takich jak „Dziennik Mód Paryskich”, „Rozmaitości”, „Tygodnik Polski”, „Nowiny”, lwowski „Dziennik” oraz krakowski „Czas”. Jej twórczość obejmowała głównie prozę obyczajową, utwory o charakterze moralizatorskim oraz teksty publicystyczne. Do jej najważniejszych dzieł należą Obraz fantastyczny (1843), romantyczna opowieść, oraz artykuły publicystyczne takie jak Uczucia (1845) i O wychowaniu kobiet (1846). Pisała również powieści, z których najbardziej znana, Nie całuj go (1850), ukazywała się w odcinkach w prasie. Jej trzytomowa powieść Gertruda Komorowska (1853) była oparta na tragicznej historii rzeczywistej postaci – młodej szlachcianki Gertrudy Komorowskiej, pierwszej żony Stanisława Szczęsnego Potockiego, która padła ofiarą brutalnej intrygi rodzinnej. Powieść Pomezańskiej przedstawiała losy bohaterki w sposób emocjonalny i dramatyczny, podkreślając zarówno romantyczny aspekt jej tragicznej miłości, jak i bezwzględność świata arystokracji. Opowieść ta, oparta na rzeczywistych wydarzeniach, wpisywała się w nurt literatury historycznej, ukazując nie tylko indywidualny dramat kobiety, ale również szersze mechanizmy społeczne, w których rola i prawa kobiet były podporządkowane woli wpływowych rodzin.
Literackie teksty Marii poruszały problematykę społeczną, a zwłaszcza kwestię emancypacji kobiet oraz ich roli w społeczeństwie. Była jedną z pierwszych autorek podejmujących tematykę edukacji dziewcząt i ich aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Styl Pomezańskiej wyróżniał się subtelną narracją, umiejętnością budowania psychologicznych portretów bohaterów oraz refleksyjnością. Jej utwory, głęboko osadzone w realiach codziennego życia polskiego ziemiaństwa i warstwy średniej XIX wieku, odwoływały się do kwestii tradycji, religii oraz moralności. Nowatorskie podejście do roli kobiet w społeczeństwie sprawiło, że nie zawsze była doceniana przez współczesnych krytyków literackich. Eseje i artykuły krytyczne Marii ukazywały postępowe poglądy na temat równouprawnienia kobiet, co czyniło ją prekursorką feministycznej refleksji w polskiej literaturze XIX wieku. Co ciekawe, pisarka rozwijała również umiejętności malarskie. Rysunki, obrazy oraz nieukończone powieści i szkice przechowała rodzina.
Maria Pomezańska zmarła 11 listopada 1862 roku w Równem. Po jej śmierci twórczość została niemal całkowicie zapomniana, choć rękopisy niektórych jej dzieł przetrwały w zbiorach rodzinnych. Mimo, że jej nazwisko nie znalazło trwałego miejsca w kanonie literatury polskiej, jej dzieła stanowią istotny wkład w rozwój myśli feministycznej i refleksji nad rolą kobiet w XIX wieku.
TWÓRCZOŚĆ
Czarne pierścienie, (powieść), "Rozmaitości", 1845, nr 6, s. 41-45; nr. 7.
Dwie nieboszczki, powieść, „Czas”, 1853, nr 293, s. 1-2; nr 294, s.1-2; nr 295, s. 1-2; nr 296; nr 297, s. 1-2; nr 298, s. 1-2; nr 299, s. 1-2.
Gertruda Komorowska, T. 1, T. 2, T. 3, Lwów, W. Maniecki, 1853.
Jarmark w Krośnie, „Dziennik Mód Paryskich”, 1844, nr 13, s. 98-100; nr 14, s. 105-108.
Kilka godzin w Krośnie, „Dziennik Literacki”, 1852, nr 33, s. 260-263.
Koniec rozprawy z mojej strony, „Dziennik Mód Paryskich”, 1847, nr 13, s. 134-136.
Korespondencja, umieszczony w numerze ósmym Dziennika, „Dziennik Mód Paryskich”, 1844, nr 10, s. 79-80.
Myśli o wychowaniu kobiet przez Eleonorę Ziemięcką ocenione przez…, „Dziennik Mód Paryskich”, 1844, nr 3, s. 22–23; nr 4, s. 31–32;
nr 5, s. 38–40; nr 6, s. 44–47.
Nie ufaj sobie. Powieść przez Marya z Chłędowskich Pomezańska, „Nowiny”, 1854, nr 57, s. 511-515; nr 58, s. 517-520; nr 59, s. 525-528;
nr 60, s. 537-541; nr 61, s. 545-549; nr 62, s. 557-561.
Obraz fantastyczny, „Dziennik Mód Paryskich”, 1846, nr 5, s. 34-36.; nr 6, s. 42-44.
Parter, "Dziennik Literacki", 1853.
Porękawiczne, „Dziennik Mód Paryskich”, nr 5, s. 34-36; nr 6, s. 42-46.
Uczynek, (powiastka), " Tygodnik Polski". 1848.
Wilia Świętego Jędrzeja, „Dziennik Mód Paryskich”, 1843, nr 26, s. 202-205.
BIBLIOGRAFIA
Bednarczyk A., Portrety pań zacnych i wrażliwych, „Nowiny”, 2024, nr 49, s. 22-23.
Belcik W., Maria Pomezańska z Chłędowskich Literatka, „Croscena”, 2012, nr 98, s. 14.
Berkan‑Jabłońska, M., "Gertruda Komorowska" - powieść Marii z Chłędowskich Pomezańskiej. Kobiecy wariant historii słynnego mezaliansu. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia Historicolitteraria”, 2023, T. 23, s. 3–26. DOI: 10.24917/20811853.23.1
Dormus K., Lwowskie czasopisma kobiece 1840-1918. Twórcy, tytuły, problematyka, [W:] Lwów w historii i kulturze polskiej, red. E. Hrycaj-Małanicz, B. Płonka-Syroka, P. Brzegowy, S. Dorocki, Lwów, Lwowski Uniwersytet Trzeciego Wieku we Lwowie, 2021 . s. 84-101.
Dormus K., U źródeł polskiej prasy kobiecej – pierwsze redaktorki, wydawczynie, dziennikarki (ok. 1820-1914), [W:] Kobiety i mężczyźni (z) kolorowych czasopism, red. A. Łysak i E. Zierkiewicz, Wrocław, Oficyna Wydawnicza ATUT, 2010, s. 8-38.
Dzieszyński R., Targ małżeński w Krośnie, „Widnokrąg”, 1986, nr 21, s. 3.
Białynia‑Chołodecki J., Gertruda z Komorowskich Szczęsnowa Potocka (starościna Bełska): „Maria” w powieści ukraińskiej Antoniego Malczewskiego i odkrycie jej grobowca w Witkowie, Lwów, [s.n.] 1906.
F.M.S. [F.M. Sobieszczański], Pomezańska (Maryja) z Chłędowskich, [W:] Encyklopedia powszechna Orgelbranda, T. 21, Warszawa 1865, s. 297.
Prostując i dopełniając wiadomości… [Inc.] [wspomnienie pośmiertne], „Gazeta Polska” 1862, nr 54, s. 2.
R. M., Gertruda Komorowska przez Maryą z Chłędowskich Pomezańską, Tomów 8. - Lwów 1853 roku, „Czas”, 1853, nr 143, s. 2.
Skręt R., Pomezańska z Chłędowskich Maria (Marianna), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 27, z. 2, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 379.
Słowo o „Gertrudzie Komorowskiej” powieści napisanej przez Maryę z Chłędowskich Pomezańską, „Dziennik Literacki”, 1853, nr 17, s. 130–133.
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
