 |
Data urodzenia | 1881-00-00 | ||||||||
| Miejsce urodzenia | Oknica | |||||||||
| Data śmierci | 1944-08-03 | |||||||||
| Miejsce śmierci | Warszawa | |||||||||
| Pseudonimy i kryptonimy | A.W.; aw ; aw.; ER; Ge; Ge...; GE; GE...; Li; Malibran; RE; RE.; Zygmunt Przerębski |
|||||||||
| Powiążania | 1 voto - Rybakiewicz; 2 voto - Kropatsch; 3 voto - Parandowska |
|||||||||
| VIAF ID | 6451151778229318130009 | |||||||||
| Domena Publiczna Z: „Świat Kobiecy” 1929, nr 16, s. 354-355. |
Pisarka, publicystka, propagatorka polskiej kultury, działaczka społeczna, autorka wielu artykułów o kobiecie, kulturze, edukacji, dla której ważna była rola kobiety w społeczeństwie. Urodziła się w małym, przygranicznym miasteczku ‒ Oknicy, położonym w guberni podolskiej, w 1881 r. Była jednym z sześciorga dzieci. Rodzicami pisarki byli Ludomir Ludwik Wyleżyński (1846‒1914) i Kamilla z Połtowiczów (1850‒ ?). Pochodziła z elit intelektualno-ziemiańskich, była potomkinią starego rodu Wyleżyńskich, pieczętującego się herbem Trzaska, o którym pierwsze wzmianki można znaleźć już w XVI-wiecznych herbarzach. Po ukończeniu pensji Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie kontynuowała naukę w Krakowie na Wyższych Kursach dla Kobiet im. A. Baranieckiego, a następnie w roku 1907 przyjęto ją na Wydział Filozoficzny UJ, początkowo jako hospitantkę, później jako studentkę nadzwyczajną. W tym okresie zmieniła też stan cywilny, wyszła za mąż za Tadeusza Mariana Rybakiewicza (1879‒1910), nauczyciela w gimnazjum krakowskim i wadowickim, który zmarł w wieku 31 lat. Podczas studiów uczęszczała na wykłady z literatury polskiej i seminaria. Studia ukończyła latem 1911 r. W trakcie edukacji akademickiej debiutowała w 1909 r. szkicem literackim O „Róży” Katerli, ogłoszonym na łamach czasopisma „Prąd” (nr 10/11), poświęconym Róży Stefana Żeromskiego. Rok później opublikowała korespondencję z Krakowa: Echa dni grunwaldzkich, poświęconą obchodom 600. rocznicy zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem („Prąd” 1910, nr 7/8). Drugim mężem Aurelii został Adam Kropatsch (1884‒1971), filozof, publicysta i nauczyciel, a trzecim – Jan Parandowski. W 1923 r., po rozpadzie związku małżeńskiego, opuściła Polskę. Wyjechała do Paryża, gdzie została na kilkanaście lat. Pod urokiem stolicy Francji była do końca życia i mimo wielu odbytych podróży (Włochy, Hiszpania, Niemcy, Austria) nic nie zdołało zatrzeć i zmienić tego wrażenia. To właśnie Paryż nieustannie ją oczarowywał, przynosił ukojenie i dawał nadzieję w trudnych chwilach. Poświęciła mu powieść Czarodziejskie miasto (1928), o cechach autobiograficznych. Aktywnie uczestniczyła też w życiu Polonii paryskiej, m.in.: otwierając salon literacki we własnym mieszkaniu na rue de Navarre, biorąc udział w odczytach o polskiej literaturze powojennej na paryskiej Sorbonie, śląc artykuły i korespondencje do prasy krajowej, np. do „Bluszczu”, „Świata Kobiety”, „Wiadomości Literackich” czy „Lwowskich Wiadomości Muzycznych i Literackich”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kobiety Współczesnej” oraz do wydawanego w Warszawie w języku francuskim tygodnika „Le Messager Polonais” (1925‒1928). Była nosicielką polskiej kultury, którą zarażała inne środowiska, a szerzenie kultury narodowej rozumiała jako przyciąganie do niej innych. Angażowała się również w działalność francuskiego towarzystwa Les Amis de la Pologne: wydawała w publikowanym przez to stowarzyszenie czasopiśmie oraz w paryskim piśmie „La Pologne”. Jej prelekcje zostały zauważone i odnotowane także w prasie polskiej, w krakowskim tygodniku „Nowości Ilustrowane”. Nie zaniedbywała jednak pracy literackiej. Powstały wówczas powieści: U złotych wrót (1922), Niespodzianki (1924), Księga udręki (1926), Biała czarodziejka (1926), studium o Marii Kalergis, Serce podzielone na ćwierci (1931), Maria Leszczyńska na dworze wersalskim, t. 1, 2 (1935) oraz, wspomniane wcześniej, Czarodziejskie miasto. Za Niespodzianki autorka otrzymała w 1924 r. III nagrodę im. Gabrieli Zapolskiej. W 1937 r. powróciła do Polski i zamieszkała na stałe w Warszawie. Kontynuowała pracę literacką i publicystyczną. Podczas okupacji hitlerowskiej pracowała w warszawskim szpitalu, prowadziła działalność charytatywną oraz opiekowała się rannymi i potrzebującymi, uczyła lekarzy francuskiego, była tłumaczką. Zmarła w czasie Powstania Warszawskiego 3 sierpnia 1944 r., pochowana jest na Cmentarzu Powązkowskim.
Aurelia Wyleżyńska była znakomicie wykształcona, ambitna, nie mieściła się w ramach ówczesnej obyczajowości, szczególnie tej określającej rolę żeńskiej części społeczeństwa w patriarchalnym świecie. Równie łatwo potrafiła odnaleźć się w Krakowie, we Lwowie, Warszawie, jak i w Paryżu. Tematem swoich utworów uczyniła wyrastające ponad przeciętność przedstawicielki płci pięknej: Narcyzę Żmichowską, Marię Leszczyńską, Marię Kalergis czy Zofię Węgierską. Podobnie fikcyjne bohaterki jej powieści, z pozoru kruche, niewytrzymałe i potulne, w ostatecznym rozrachunku okazują się kobietami mocnymi, które nie poddają się presji otoczenia. Z najtrudniejszych doświadczeń umieją czerpać wiedzę konieczną do dalszego rozwoju. Wreszcie – same stają się orędowniczkami zmian. Wyleżyńska była ówczesną emancypantką w najlepszym znaczeniu tego słowa, a przy tym zdołała zachować dziecięcą wrażliwość obserwacji świata.
TWÓRCZOŚĆ
Rękopisy
[Artykuły i szkice literackie z okresu okupacji niemieckiej 1940-1943], [Incipit:] Gloria Victis, Rękopis.
[Dziennik z lat 1939-1940], Rękopis.
[Dziennik z lat 1939-1943], Rękopis.
[Dziennik] : [wrzesień 1943 do 29 czerwca 1944], [Incipit: Venti Settembre], Rękopis.
Andrzej Strug, „Sygnały”, 1938, nr 38.
Astronom zawinił, a szewca zabrali, „Nowy Dzień”, 1943, nr 544.
Biała Czarodziejka, Warszawa, "Rój", [1926], 1929.
Chciałabym leżeć na Powązkach, „Bluszcz”, 1932, nr 44, s. 10.
Czarodziejskie miasto: powieść, Warszawa, Dom Książki Polskiej, [1928].
Echa dni grunwaldzkich, „Prąd”, 1910, nr 7/8.
L'émigration polonaise en France , ill. X. Kozminski., Paris, Éditions des Amis de la Pologne, 1928.
Giacomo Leopardi. Poezje, „Dziennik Ludowy”,1938, nr 147.
Gloria Victis!, „Nowy Dzień” 1943, nr 564.
Herminia Naglerowa, „Świat Kobiecy Record”, 1930, nr 4, s. 66.
Ilustrowany przewodnik dla wychodźców we Francji, współaut. H. Staniszewski, Paryż, Druk. Polska, 1925.
Jean Guéhenno, „Sygnały”, 1937, nr 28.
Jeunes Poètes Polonais, Paris, Les Amis de la Pologne, 1926.
Kroniki wojenne. T. 1, 1939-1942, oprac. G. Pawlak, M. Urynowicz, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022.
Kroniki wojenne. T. 2, 1943-1944, oprac. G. Pawlak, M. Urynowicz, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022.
"Księga udręki" : powieść, Warszawa, skł. gł. w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1926.
Marja Leszczyńska na dworze wersalskim, z przedm. S. Wasylewskiego, Poznań, Wydawnictwo Polskie, 1923.
Marja Leszczyńska na dworze wersalskim.Marja Leszczyńska na dworze wersalskim. T. 1, Poznań, [s.n.], 1935.
Marja Leszczyńska na dworze wersalskimMarja Leszczyńska na dworze wersalskim. T. 2, Poznań, [s.n.], 1935.
Mauriac - pisarz katolicki, „Sygnały”, 1937, nr 32.
„Misterium pogrzebu", [W:] Wspomnienia o Andrzeju Strugu, wstęp i oprac. S. Sandler. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 283-287.
Na marginesie rewolucji rosyjskiej, „Placówka”,1919, nr 18, s. 15.
Niebezpieczne dzieci, „Nowy Dzień”, 1943, nr 549.
Niespodzianki, Lwów, "Lektor" Instytut Literacki, 1924.
O kobiecie rosyjskiej, „Na Posterunku”.1918, nr 35.
O „Róży” Katerli, „Prąd”, 1909, nr 10/11.
Pieśń o żołnierzu żydowskim, „Wiadomości Literackie” 1931, nr 29, s. 2.
Pierwszy zbiór anegdot w Podziemnej Polsce, „Nowy Dzień” 1943, nr 539 oraz Szarota T., Konspiracyjna broszura „Anegdota i dowcip wojenny” (1943) oraz jej twórcy, „Dzieje Najnowsze” 2023, T. 55, nr 2, s. 113–146.
Pod Łukiem Triumfalnym, „Płomyk”, 1935, 1935, nr 13, s. 346-348.
Przed czterema laty. (Wspomnienia z lat niewoli i wygnania), „Nowa Polska”, 1919, nr 25.
Ryszard Berwiński : studyum, Kraków, Księgarnia Gebethnera i Sp., 1913.
Serce podzielone na ćwierci : powieść, Paryż, Librairie Franco-Polonaise & Étrangère, Warszawa, Gebethner & Wolff, 1931.
Spadkobierca dobroci. (W pierwszą rocznicę zgonu Józefa Mickiewicza), „Tygodnik Ilustrowany” ,1939, nr 34.
Świat w ręku Heroda, „Dziennik Ludowy”, 1938, nr 366.
U złotych wrót : powieść, Lwów, Księgarna Wydawnicza H. Altenberga, [1922].
Udoskonalone radjo. „Świat Kobiecy”, 1929, nr 2 + dod., s. 21.
W mieście świata polskie ścieżki,, il. W. Ossecki, Poznań, [s.n.], 1931.
W paryskiej Sofjówce. Za kratami i wśród kwiatów, „Bluszcz” 1931, nr 5, s. 6-7.
W Polsce – u pani starościny, „Bluszcz”, 1934, nr 2, s. 43.
W szkole analfabetów. (Na uchodźstwie), „Mały Światek”. 1918, nr 17.
Włoska pantomima futurystyczna (Italian Futuristic pantomime), “Wiadomości Literackie”, 1927, no. 35, s. 2.
Z duszą twoją na ramieniu : listy z Hiszpanji, z oryginałów wiernie przełożone, Warszawa, Tow. Wyd. "Bluszcz", [1933].
„Z duszą Twoją na ramieniu - za Pirenejami”, [W:] Hiszpania malowniczo-historyczna. Zapirenejskie wędrówki Polaków w latach 1838–1930, ed. P. Sawicki, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1996, s. 441–56.
Ze wspomnień o Asnyku, Lucyny Kotarbińskiej, „Skawa”,1938, nr 4.
Zielony Śląsk, „Bluszcz” 1933, nr 44, s. 8–9.
Tłumaczenia
Merežkovskij D. S., Narodziny bogów : Tutankhamon na Krecie, z ros. oryg. przeł. Aurelja Wyleżyńska. (1866-1941). Lwów : "Globus" [1920], 1926.
Mickiewicz, W., Pamiętniki. [Tłum.] A. Wyleżyńska, S.P. Koczorowski, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1926-1933. T. 1. 1838-1861, 1926, T. 2. 1862-1870, 1927, T. 3. 1870-1925, 1933.
BIBLIOGRAFIA
Bunikiewicz W., Arcykunszt listu miłosnego, „Świat”, 1933, nr 20, s. 16.
[Dorosz B.], Wyleżyńska Aurelia 1881-1944, [W:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury : słownik biobibliograficzny. T. 9, W – Z, red. J. Czachowska, A. Szałagan, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2004, s. 327-328.
Dorosz B., Wyleżyńska Aurelia 1881-1944 [online], Polscy pisarze i badacze przełomu XX i XXI wieku, Dostępny w internecie: https://pisarzeibadacze.ibl.edu.pl/record_view/3862
Gurgul M., Aurelia Wyleżyńska - scrittrice dimenticata e le sue „Lettere dalla Spagna”, [W:] Escritoras en torno al canon ,Arriaga Florez, M., (ed.), Sevilla, Benilde Ediciónes, 2017, s. 148-174.
Gurgul M., Italian futurism in the Polish press, „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”, 2015, Vol. 10, no. 4, p. 365–381. DOI 10.4467/20843933ST.15.031.4590.
Kiewnarska J., Podróż do Hiszpanii: refleksje na marginesie książki Aury Wyleżyńskiej "Z duszą twoją na ramieniu", „Dziennik Poznański”, 1933, nr 67, s. 2.
Klingsland Z. S., Les sentiers polonais de Paris, „Pologne Littéraire”, 1931, nr 55-56, s. 6.
Maj E., Dziennikarki prasy dla kobiet w Polsce 1918-1939: portret zbiorowy na podstawie publicystycznego samoopisu, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2020.
Nadana-Sokołowska, K., Flâneurka schodzi do piekła : "Kroniki wojenne 1939-1944" Aurelii Wyleżyńskiej, „Napis” 2023, Ser. 29, s. 251-258.
Naglerowa H., Dwie powieśći Aurelji Wyleżyńskiej, „Świat Kobiecy” 1929, nr 16, s. 354-355.
Pawlak G., Aurelia (Aura) Wyleżyńska - zapomniana pisarka i publicystka : materiały do biografii, „Pamiętnik Literacki” 2014, z. 1(105), s. 157-170.
Pawlak G., Urynowicz M., Erinnerungsnotizen – Aurelia Wyleżyńskas Tagebuch aus dem besetzten Warschau, „Historie”. Jahrbuch des Zentrums für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften, 2020, Vol. 13, s. 155-168.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r., T. 4, A-Ż., red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 779.
Urynowicz M., Pawlak G., Analfabetyzm historyczny w badaniach nad Holokaustem : o Aurelii Wyleżyńskiej stosunku do Żydów i getta warszawskiego na przykładzie pewnego artykułu, „Kwartalnik Historii Żydów = Jewish History Quarterly”, 2021, nr 4, s. 1145-1162.
Walęciuk-Dejneka B., Emigrantka – intelektualistka: przypadek Aurelii Wyleżyńskiej. Wstęp do badań, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, 2023, nr 2 (15), s. 35-46. DOI:10.15290/cnisk.2023.02.15.02
Walęciuk-Dejneka B., Kobieca emigracja intelektualna: „Czarodziejskie miasto” Aurelii Wyleżyńskiej, „Archiwum Emigracji”. Studia. Szkice. Dokumenty, 2022, nr 29, s. 284–292. DOI:10.12775/AE.2021-22.017
Wyleżyńska Aurelia, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 351.
Wyleżyńska Aurelia (Aura) [W:] Czy wiesz kto to jest ?, red. S. Łoza, Warszawa, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 823.
Autorka biogramu: Beata Walęciuk-Dejneka
 |
|
| Domena Publiczna Z: „Świat”, 1933, nr 20, s. 16. | |
| PODCASTY I ROZMOWY | |
|
dr Grażyna Pawlak IBL PAN „Kroniki wojenne 1939-1944” Aurelia Wyleżyńska - Państwowy Instytut Wydawniczy |
|
| STRONY INTERNETOWE | |
