 |
Data urodzenia | 1867-12-15 | |||
| Miejsce urodzenia | Korczew-Dobiecin | ||||
| Data śmierci | 1946-02-16 | ||||
| Miejsce śmierci | Wąglin | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | Sariusz; Sarjusz; Saryusz | ||||
| Powiązania | z Otockich | ||||
| VIAF ID | 250187449 | ||||
| Z: Radomszczański Słownik Biograficzny T. 2, s. 35 |
Urodziła się w 1867 roku w okolicach Piotrkowa, zmarła w 1946 roku. Była literatką, działaczką społeczną oraz demokratką, walczyła o prawa dla kobiet, zakładała szkółki, ogródki i czytelnie dla ubogich dzieci. Zajmowała się także edukacją najmłodszych, m.in. uczyła języka francuskiego.W 1898 roku Cieszkowska rozpoczęła swoją karierę pisarską nowelą Jędrek Sokół. Powieściopisarka świadoma była trudu zaistnienia kobiety w świecie literackim i artystycznym w ogóle. To właśnie dlatego przybrała męski pseudonim, co było jednym z czynników rozwojowych dla jej talentu literackiego. Zofia Cieszkowska współpracowała z warszawskim czasopismem „Bluszcz”, w którym przez wiele lat ukazywały się jej powieści w częściach. Do najważniejszej twórczości literackiej pisarki należą: Między świtem a dniem (1902), Więzy ducha (1907-1908), Krzyk życia (1911), Krzywdy dozwolone (1914) oraz Literatka (1923). Cieszkowska opublikowała również książkę przyrodniczą Obyczaje zwierząt (1928), w której zawarła swoją rozległą wiedzę z zakresu biologii. Pisarka zdobyła liczne grono czytelniczek, w powieściach nierzadko uwzględniała swoje zdanie na temat stanowiska kobiet w ówczesnym świecie. Zofia Cieszkowska reprezentowała środowiska emancypantek, które również w imię swych ideałów często wydawały powieści obyczajowe o charakterze wychowawczym. Pomimo, iż dziś Cieszkowska należy do grona zapomnianych literatów, to w I poł. XX cieszyła się dużą popularnością. Jej książki były w zasobach bibliotek krajowych, parafialnych i szkolnych.
Praca Zofii Cieszkowskiej w obszarze społecznym koncentrowała się głównie na działaniach związanych z edukacją i oświatą. W 1905 roku, po strajku szkolnym, została mianowana przełożoną jednej ze szkół polskich w Warszawie. Wtedy też rozpoczęła pracę nad Wypisami polskimi na klasę I, II i III dla szkół średnich, które opublikowała w 1917 własnym nakładem w drukarni J. Waleckiego w Piotrkowie. Blisko roku 1926 pracowała jako nauczycielka kontraktowa w Gimnazjum Państwowym im. Bolesława Prusa w Siedlcach. Obecnie propagowaniem wiedzy na temat pisarki zajmuje się od wielu lat Stowarzyszenie Przyjaciół Wolborza.
W swoich powieściach Zofia Cieszkowska ukazała ogólny obraz sytuacji kobiet w Młodej Polsce, w świecie, w którym wciąż dominowali mężczyźni i ich prawo do pewnej własności femin. Być może pisarka zawarła również własne wątki biograficzne oraz doświadczenia, np. w Krzywdach dozwolonych, gdzie przedstawione zostały etapy procesu rozwodowego (do którego w końcu nie doszło), trudy, z jakimi zmagała kobieta oraz przykre okoliczności, które towarzyszyły całej sytuacji.
Historia w powieści Krzywdy dozwolone ukazuje bezradność kobiety w społeczeństwie, gdzie jej wartość jest bagatelizowana, a marzenia są podeptane przez mężczyznę, który usprawiedliwia swoje czyny zaniedbaniem ze strony żony. Główna bohaterka, Wandzia, jest marzycielką, której rękę stara się oświadczyć Bolesław, starszy o 15 lat, będący jej przeciwieństwem. Tadeusz, brat Wandzi, jest jej wsparciem i kocha ją szczerze, a widząc w niej kiełkujący talent, pragnie go rozwijać. W imię miłości i nadziei na domowe szczęście Wanda rezygnuje z marzeń, stając się żoną Bolesława. Jednakże Bolesław prowadzi rozrzutne życie, trwoni majątek i emocjonalnie szantażuje żonę, doprowadzając ją do zguby.
Powieść Literatka opowiada historię pisarki Lidki, dziewczyny o artystycznej duszy i jej zmaganiach w świecie pełnym schematów i bolesnej rzeczywistości. Lidka odnajduje przyjemność w pisaniu, ale nie potrafi odnaleźć szczęścia w relacjach z mężczyznami. Po nieudanym zamążpójściu i utracie córeczki, Lidka popada w rozpacz. W wydawnictwie Warszawie rozpoczyna nowe życie twórcze pod pseudonimem Halina, gdzie poznaje Zbigniewa, który wspiera ją zarówno emocjonalnie, jak i na drodze kariery literackiej. Dzięki ich współpracy i dzieła literackie bohaterki zostają wreszcie opublikowane.
Krzyk życia to powieść napisana w formie pamiętnika (tzw. prozy spowiedniczej, która w okresie Młodej Polski była bardzo rozpowszechniona), którego właścicielką jest dziewczyna nazywana przez innych Primaverą (od uczesania w secesyjnym stylu). Bohaterka po ukończeniu studiów i napisaniu pracy naukowej, zmaga się z brakiem sukcesu finansowego jej publikacji. Mimo dumy rodziców z jej osiągnięć, jej szczęście trwa krótko, gdyż opublikowana książka nie przynosi dochodu. Primavera poznaje Karola, adoratora jej siostry, który próbuje ją uwieść, jednak zostaje odtrącony. Po latach ponownie się spotykają, a on ją porzuca, by po pewnym czasie wrócić i skutecznie zaistnieć w jej życiu. Gdy mężczyzna odkrywa, że Primavera jest w ciąży, zmusza ją do aborcji, ale ostatecznie bohaterka decyduje się zachować dziecko. Po tragedii związaną z jej nieślubnym dzieckiem, zostaje wygnana z domu przez ojca i zostaje matką samotnie wychowującą syna. Krzyk życia jest dławionym w bohaterce pamiętnika krzykiem utraconej młodości i szału zmysłów, który nie został uwolniony wiele lat wcześniej.
W twórczości Zofii Cieszkowskiej można dostrzec również jej talent pisarski zawarty w formie poezji, którą posługują się jej bohaterki. Kobiety w powieści Cieszkowskiej łączy bardzo wiele, reprezentują one dumę i próbę utrzymania niezależności. To nie zawsze spełnione artystycznie kobiety. Przeżywają rozterki literackie, a ich wena twórcza przejawia się niczym burzliwy żywioł. Są kruche i delikatne, ale silne, marzą o jednej, wielkiej miłości, której będą mogły się poświęcić i która poświęci się im. Poszukują swojej wartości i wartość tą chcą udowodnić otoczeniu. Ich głównymi wrogami są mężczyźni próbujący uprzedmiotowić kobietę, przypominający na każdym kroku o swojej wyższości, władzy, dominacji.
Twórczość Zofii Cieszkowskiej stanowi interesujący zapis realiów początku XX wieku, kiedy kobiety miały już możliwość studiowania na uniwersytetach, ale ich los wciąż wiązano z rolą żony i matki. Warto przestudiować powieści Cieszkowskiej i zrozumieć trud pisarki oraz jej bohaterek w świecie, w którym na drodze do osobistego szczęścia stało tak wiele przeszkód.
TWÓRCZOŚĆ
Autor, [W:] Na powodzian: ksiȩga zbiorowa prac literackich i artystycznych, pod kier. literackim S. Graybnera, Warszawa, Polska, Nakł. Lilpopa, 1904.
Jędrek Sokół: powiastka, Warszawa,"Księgarnia Polska" Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, 1898, 1925.
Król tułacz i król chłopków: Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Warszawa, Przegląd Katolicki, 1911.
Krzyk życia: szkic psychologiczny, Warszawa, L. Biliński i W. Maślankiewicz, 1911.
Krzyk życia: powieść, Lwów, Lektor,1923.
Krzywdy dozwolone: powieść, Warszawa,Bibljoteka Domu Polskiego, 1926.
Krzywdy dozwolone, Warszawa,Księg. Światło, 1928.
Literatka: powieść, Poznań,nakł. Drukarni Poznańskiej,1923.
Między świtem a dniem: powieść, Warszawa,A. G. Dubowski, 1902.
Obyczaje zwierząt, Warszawa,"Księgarnia Polska" Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, 1928.
Polska w podziałach: Władysław Herman i Bolesław Krzywousty ; Synowie Krzywoustego : Leszek Biały i Bolesław Wstydliwy, Warszawa,Przegląd Katolicki,1912.
Szlachetni: obrazek z życia Samnitów, Warszawa, Księg. Krajowa K. Prószyński, 1904.
Twórcy państwa polskiego: Bolesław Chrobry, Mieczysław II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, Warszawa, Przegląd Katolicki, 1912.
Więzy ducha: powieść w dwóch tomach. T. 1, Warszawa, Bibljoteka Domu Polskiego, [1928].
Więzy ducha: powieść w dwóch tomach. T. 2, Warszawa, Bibljoteka Domu Polskiego, [1928].
Wypisy polskie na klasę I, Piotrków, [s.n.], 1918.
Wypisy polskie na klasę III, Warszawa, [s.n.],1918.
TŁUMACZENIA
Djana de Turgis: noc św. Bartłomieja, Mérimée P., Poznań, Sekwana, 1923.
"Patrzeć będą na Mnie"... = ("Ils regarderont vers lui"), Reynès-Monlaur M., Warszawa, M. Szczepkowski,1911.
MAŁE FORMY LITERACKIE
Aforyzmy, [W]: Album kobiece. Warszawa, Gebethner i Wolff, 1903, s.12, 14, 65, 69.
BIBLIOGRAFIA
Cieszkowska z Otockich Zofia (pseud. Sarjusz), [W:] Czy wiesz kto to jest ?, red. S. Łoza, Warszawa, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 110.
Cieszkowska Zofja, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 226.
C.W., Z powodu trzydziestolecia pracy literackiej i społecznej Zofji Cieszkowskiej?, "Kobieta Współczesna", 1928, nr 6, s. 17-18.
Kuźnicki T., Cieszkowska Zofia Helena Adela, ps. Saryusz: (1867-1946): powieściopisarka, poetka, nauczycielka i działaczka oświatowa, [W:] Radomszczański słownik biograficzny. T. 2 , Radomsko, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Radomsku, 2019, s. 35-37.
Poradowski R., Zofia Cieszkowska - bojowniczka o prawa kobiet polskich. "Gazeta Radomszczańska" 1976, nr 6, s. 4-5.
Siniarski S., Kalendarz z dziejów Wolborza. 1065-1982, Warszawa, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1984.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r., T. 4, A-Ż., red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 99.
Zacharska J., Lektury pensjonarek – bohaterek powieści przełomu wieków, [W:] Książka pokolenia. W kręgu lektur polskich doby postyczniowej, red. E. Paczoska i J. Sztachelska, Białystok, Wydawnictwo Łuk, 1994. s. 138-148.
 |
| Domena publiczna: Z: Zagórowski Z., Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich |
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
