 |
Data urodzenia | 1872-00-00* | |||
| Miejsce urodzenia | Warszawa |
||||
| Data śmierci | 1932-09-19 | ||||
| Miejsce śmierci | Kraków | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy |
g.; mg .; M.G.; M.P.G.; M.P.-G .; M. Posn. Garf.; |
||||
| Powiązania | z Posnerów; | ||||
| VIAF ID | 101973973 | ||||
| Z: Tomczyk E.: Maria Zabojecka. Szkic do portretu http://hdl.handle.net/11320/12024 |
Malwina Maria Garfeinowa-Garska z Posnerów (także Malwina Posner, pseud. Maria Zabojecka) – urodziła się w 1872 roku w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, zmarła w 1932 roku w Krakowie. Była pisarką, publicystką, krytykiem literackim oraz tłumaczką. Rodzice Marii – Leon Posner (znany jako jeden z najgorliwszych zwolenników kierunku asymilatorskiego) oraz Matylda Posner vel Maria Duszel zapewnili jej wszechstronne wykształcenie, które umożliwiło głębokie zrozumienie zarówno literatury polskiej, jak i zagranicznej. Kształciła się w Warszawie na pensjach, potem na tajnych kompletach. Sama Malwina, odpowiadając na kwestionariusz biograficzny
do encyklopedii Samuela Orgelbranda, podkreśliła, że na jej rozwój największy wpływ miały „wysoce uduchowiona atmosfera domowa, podróż do Włoch w wieku 16 lat oraz walka o ideały w ówczesnym młodym pokoleniu Warszawy". Zabojecka nie eksponowała swojego żydowskiego pochodzenia. Niemniej jednak, nie można powiedzieć, że je ukrywała – było ono powszechnie znane, choćby ze względu na jej brata, Stanisława Posnera, senatora i polityka, który dominował nad nią i wywierał wpływ na jej życie aż do końca.
Po ślubie z adwokatem Garfein-Garskim, aktywnie zaangażowała się w Krakowie w ruch niepodległościowy i socjalistyczny. Brała czynny udział także w obronie praw kobiet i była współzałożycielką czytelni dla kobiet.
Zabojecka zadebiutowała jako pisarka w 1889 roku, publikując artykuł zatytułowany Heine o Żydach w tygodniku "Izraelita".
Wcześniej zajmowała się wyłącznie tłumaczeniami, ten artykuł można więc uznać za jej debiut literacki. Tekst był polemiką z poglądami Teodora Jeske-Choińskiego (1854–1920). "Izraelita" był literacko-społecznym i naukowym tygodnikiem, jedynym polskojęzycznym żydowskim pismem wydawanym w Królestwie Polskim w latach 1866–1915. Stanowił kluczowe forum do dyskusji nad programem asymilacji i reform judaizmu oraz odegrał istotną rolę w modernizacji kultury żydowskiej na ziemiach polskich. Ideologicznie był blisko związany ze środowiskiem warszawskich pozytywistów, choć zdarzały się również polemiki z ich głównym organem – "Przeglądem Tygodniowym".
Jako współpracowniczka krakowskiego miesięcznika "Krytyka", Garfeinowa-Garska odegrała istotną rolę w formowaniu i promowaniu nowoczesnych idei literackich. W jej twórczości silnie zaznaczał się krytycyzm wobec modernistycznych koncepcji sztuki "dla sztuki".
W szczególności polemizowała ze Stanisławem Przybyszewskim, podkreślając, że sztuka nie może być całkowicie oderwana od rzeczywistości społecznej i historycznej, w której powstaje. Uważała, że artysta, choć nie jest sługą społeczeństwa, żyje i tworzy w jego ramach, co w naturalny sposób wpływa na jego twórczość. Wydaje się, że kluczowym elementem w jej życiu była ideowość, obejmująca wartości, które były dla niej szczególnie ważne: patriotyzm, idee socjalistyczne oraz literatura, pojmowana w kontekście społecznym. Pisarka popularyzowała nowe prądy literackie opowiadała się za sztuką związaną z życiem społecznym i politycznym, tłumaczyła głównie z literatur skandynawskich, co wskazuje na jej szerokie zainteresowania literackie oraz umiejętność interpretacji i adaptacji zagranicznych dzieł na potrzeby polskiego czytelnika. Opublikowała m.in. esej Powieść o duszy polskiej (1910), przedstawiający dzieje polskiej martyrologii od XVIII w. po rok 1863. Jako publicystka występowała w latach 1896-1900 w „Prawdzie”, od 1899 r. w „Krytyce”, od 1903 r. w „Ogniwie” (redagowanym przez jej brata Stanisława). Własną twórczość rozpoczęła poezjami (tom Dusza z 1897 r.).
Jej najbardziej znanymi powieściami są Gromnice, Poślubieńcy buntu (w pozycjach tych ujawniona została fascynacja twórczością Żeromskiego i jej wpływ własną twórczość), Powieść o duszy polskiej.
Wątek żydowski pojawił się jedynie epizodycznie, po raz kolejny w utworze Gromnice – dziele złożonym, w którym fabuła stanowi jedynie pretekst do przedstawienia ideowych i egzystencjalnych dylematów ludzi zaangażowanych w idee, postępowych myślicieli w czasach niepokoju i historycznych przełomów. Utwór Zabojeckiej został opublikowany w 1907 roku. Dedykacja dla jej brata, Stanisława Posnera, może już sugerować tematykę i kierunek interpretacyjny dzieła. Zabojecka oparła kompozycję utworu na symbolach i kontrastach, które służą do wyrażenia głównych tematów modernizmu, zjednoczonych pojęciem duszy – kluczowym słowem otwierającym interpretację zarówno Gromnic, jak i całej twórczości autorki, a także jej życia. Dusza staje się słowem obejmującym wszystkie pojawiające się w powieści obrazy, kluczowe pojęcia, symbole i kontrapunkty, takie jak: duchowość, osobowość, tożsamość, czas, przemijanie, sens życia i jego brak, misja społeczna czy osobiste spełnienie, więzi międzyludzkie, metafizyka, obecność śmierci, pustka egzystencjalnej kultury miejskiej i bujność życia natury. Nawet obrazy jesieni i opadających liści, zbanalizowane od czasów romantyzmu, w twórczości Zabojeckiej nabierają oryginalnego znaczenia symbolicznego. Można założyć, że pisarka, posługując się swoim unikalnym stylem (choć wpisującym się w tendencje epoki), przedstawia w tym utworze nie tyle problematykę społeczną, co dramat człowieka usiłującego uwolnić swoją duszę z osaczającej niemocy.
TWÓRCZOŚĆ
Ciebie, Panie przyzywam, „Krytyka”, 1913, T. 40, s. 238-242.
Dusza: nowele, Kraków, G. Gebethner i Spółka, 1898.
Gromnice: powieść, Warszawa, Gebethner i Wolff, Kraków, G. Gebethner, 1907.
Henryk Ibsen. Epilog, „Prawda”, 1900, nr 7,
Książka potrzebuje miłości, [W:] Emigranci!.. Polska do was mówi!... Paryż, Księgarnia Polska "Gebethner i Wolff", 1934.
Paź, [W:] Album artystyczne, Kraków, [S.N.], 1903, s. 45-46.
Poślubieńcy buntu, „Krytyka”, 1908, z. 3, s. 273-280, z. 4, s. 355-364.
Poślubieńcy buntu. 1, Kraków, "Ogniwo", 1908.
Powieść o duszy polskiej : ojcowie, [S.l.], "Książka" [1912].
Powieść o duszy polskiej. [Cz. 1], Ojcowie, Warszawa, Kraków , Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, 1918.
Teofil Wiśniowski, [W:] Charakterystyki znakomitych Polaków z czasów porozbiorowych, Warszawa Wydawnictwo M. Arcta, [1918], s. 157-159.
Z kobiecej niedoli, Warszawa, "Książka", 1927.
TŁUMACZENIA
Bjørnson B., Leonarda : dramat w 4-ch aktach, Warszawa, Przegląd Tygodniowy, 1890.
Brandes G., Umysły współczesne : portrety literackie XIX wieku. T. 1, Warszawa, Red. "Głosu", 1893.
Brandes G., Umysły współczesne : portrety literackie XIX wieku. T. 2, Warszawa, Red. "Głosu", 1894.
Drachman H., Romans w dunach 1, „Prawda”, 1890, Nr 45, s. 530-532; Nr 46, s. 542-544.
Garborg A.,: Znużone dusze, „Prawda”, 1892, Nr 22-47.
Garborg A., Znużone dusze, Warszawa, T. Paprocki, 1894.
Geijerstam G. af, Książka o małym braciszku, Warszawa : Księg. Naukowa, 1904.
Geijerstam G. af, Książka o małym braciszku, Warszawa, Tow. Wydawnicze; Kraków : [s.n.], 1922.
Geijerstam G. af., Tora: powieść, Wydawca: Warszawa etc. : „Renaissance", [1929].
Hamsun K.*, Głód, „Prawda”, 1891, Nr 26-42,
Hauptmann G., Dróżnik Thiel, „Prawda”, 1894, Nr 7-10.
Loti P., Życie dwóch kotek, „Prawda”, 1894, Nr 41-45.
Multatuli, Wybór pism, Warszawa, Księg. Naukowa, 1903.
Multatuli, Wybór pism. Wyd. 2, Warszawa, Księg. Naukowa, 1906.
Neruda J., Głupi Jona, „Prawda”, 1890, Nr 24, s. 2-3.
Rolland R., Beethoven, Warszawa; Kraków, J. Mortkowicz, [1921].
Rolland R., Piotr i Łucja: idylla tragiczna, Warszawa; Kraków, J. Mortkowicz, 1922.
Rolland R., Piotr i Łucja: [opowiadanie],[Warszawa], Państwowy Instytut Wydawniczy, 1951.
Rolland R., Piotr i Łucja, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, dr. 1961.
Rolland R., Piotr i Łucja, Warszawa, Wydaw. Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, 1987.
Schnitzer M., Na świadka. Zdarzenie z życia kobiety, „Prawda”, 1892, Nr 14, s. 158-161.
Sylva C., Z „Myśli królowej”, „Prawda”, 1890, Nr 34, s. 398-399.
Szymanowski W., Wacława Szymanowskiego listy o wypadkach w Polsce 1861-1862, Warszawa, Jan Cotty, 1936.
BIBLIOGRAFIA
Brzozowski S., Listy o Literaturze : [I.] Galicyjski renesans ; II. "Gromnice p. Marii Zabojeckiej, „Społeczeństwo”, 1907, nr 4, s. 82-84; nr 7, s. 98-101
Dębska K., Polskie tłumaczki literackie XIX wieku, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2023.
Emancypantki i modernistki : teksty kobiet o sztuce 1879-1914 : antologia, wybór i oprac. M. Kasa, J. M. Sosnowska, Warszwa, Instytut Sztuki PAN, 2019.
Feldman W., Współczesna literatura polska : 1880-1904. T.4, Lwów, Fiszer Jan, 1905, s. 228-230.
Garfeinowa-Garska Malwina (1871-1932), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 14, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski: Hasła osobowe: G - Ł, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 20-22.
Grzyb K., Rozlewność mistyczna, czyli o epifanii i symbolu w powieści wczesnomodernistycznej nieco inaczej. „Przestrzenie Teorii”, 2009, nr 12, s. 239–265. DOI: 10.14746/pt.2009.12.10
Haecker E., Maria Zabojecka, „Naprzód, 1932, nr 214, s. 3.
Kitowska-Łysiak M., Kilka słów o modernizmie: Malwina Posner-Garfeinowa, „Roczniki Humanistyczne”, 1992, T. 38 (1990), 4, s. 117-128.
Krzyżanowski J., Neoromantyzm Polski, Wyd. 3., Wrocław Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, s. 442-443.
Legutko G., Pojęcie modernizmu w młodopolskiej krytyce literackiej,”Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 2016, 33, (3), s. 7-27. DOI: 10.18778/1505-9057.33.02
Loth R., Maria Zabojecka, [W:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 5, T. 3, Literatura okresu Młodej Polski, red. K. Wyka [et al.], Kraków, Wydaw. Literackie, 1973, s. 259-280.
Malwina Posner-Garfeinowa (1870-1932), [W:] Zapomniane głosy : krytyka literacka kobiet 1894-1918. T. 1, Wybór tekstów, oprac. A. Wydrycka, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006, s.103-126.
Nowaczyński A., Maskarada trwa dalej, Myśl Narodowa, 1922, nr 7, s. 3-4.
Oczko P., Nastulczyk T., Powieśnik D., The Swedish trail of the Polish translation of „Anne of Green Gables” by Rozalia Bernsteinowa, „Ruch Literacki”, 2018, (3), s. 261–280.
Polish Jewish culture beyond the capital : centering the periphery, ed. by H. Goldberg, N. Sinkoff, N. Aleksiun, New Brunswick, New Jersey, Rutgers University Press, [2023].
Prokop-Janiec E., Żydowscy twórcy w literaturze polskiej, "Kultura i Społeczeństwo", 1999, nr 1, s. 19-41.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r. T. 4, A-Ż : nazwiska, red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996. s.175. Stempowski S., Maria Zabojecka. (Notatka pozgonna), „Robotnik”,1932, nr 326, s. 2.
Teresińska I., Garfeinowa-Garska 1870-1932, [W:] Dawni pisarze polscy : od początków piśmiennictwa do Młodej Polski : przewodnik biograficzny i bibliograficzny, T. 1, A - H, red. R. Loth, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000, s. 314.
Tomczyk E., Maria Zabojecka. Szkic do portretu, [W:] Żydzi Wschodniej Polski. Ser. 8, Artyści żydowscy, Białystok, Temida 2, 2020, s. 83-121.
Tomczyk E., Wybór i stłumienie. Wątki żydowskie w twórczości Marii Zabojeckiej, [W:] Żydzi wschodniej Polski.Seria XI: Wobec polityki, red. nauk. J. Ławski i M. Siedlecki, Białystok, Wydawnictwo Prymat, Mariusz Śliwowski, 2023, s. 73-86.
Wawrzykowska-Wierciochowa D., Garfeinowa-Garska Malwina Maria (1872-1932), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 7, Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 1958, s. 280.
Włodarczyk J., Garfeinowa-Garska Malwina (1871-1937), [W:] Encyklopedia literatury polskiej, red. E. Zarych, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005, s. 198.
Włodarczyk J., Garfeinowa-Garska Malwina (1871-1931), [W:] Słownik pisarzy polskich, red. E. Zarych. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 128.
Zabojecka Maria, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 352.
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
