 |
Data urodzenia | 1845-12-11 | |||
| Miejce urodzenia | Wronów | ||||
| Data śmierci | 1929-03-20 | ||||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | Z.K.; *** | ||||
| Powiązania |
z Przewłockich |
||||
| VIAF ID | 102001406 | ||||
| Domena publiczna: Album pisarzy polskich (współczesnych). [Seria 2] s. 80 |
Urodziła się w 1845 roku we Wronowie, zmarła w 1929 roku w Warszawie. Była najstarszą córką Józefa Przewłockiego i Zofii z Koźmianów. Była polską powieściopisarką, nowelistką i krytyczką literacką, której twórczość rozwijała się na przełomie XIX i XX wieku. Jej życie i kariera literacka są przykładem zaangażowania w kwestie społeczne i patriotyczne, co było charakterystyczne dla wielu twórców tego okresu.
Zofia Kowerska pochodziła z rodziny szlacheckiej, co miało wpływ na jej wrażliwość społeczną i patriotyczną. Wraz z młodszymi braćmi pobierała edukację w domu, prowadzoną starannie pod opieką nauczycieli. Jej matka, utalentowana muzycznie i zaangażowana działaczka oświatowa, wychowana w duchu patriotyzmu, odegrała istotną rolę w kształtowaniu wartości i postaw młodej Zofii. Prowadziła również tajną szkołę wiejską, na zajęcia zabierała córkę oraz synów. Za pomoc społeczną i pedagogiczną rodzina Przewłockich przebywała na zesłaniu w latach 1863-1867. Za namową matki, Zofia w 1893 roku poślubiła Stefana Kowerskiego, który wydawał na zesłaniu gazetę pisaną ręcznie „Nowy Babin”. Zamieszczał w niej własne artykuły oraz listy. Po ślubie małżeństwo wyjechało do Wilna, zaś w 1867 roku, zwolnieni z zesłania, powrócili do rodzinnego kraju.
Kiedy Kowerscy osiedlili się na Lubelszczyźnie, znacznie poszerzyli swój majątek – zagospodarowali i powiększyli folwark Józwów. W tym czasie Zofia Kowerska była bardzo aktywna, zajmowała się gospodarstwem i wychowywaniem dzieci, a oprócz prowadzenia działalności charytatywnej, rozwijała swoją twórczość pisarską. Mąż Zofii zgromadził cenny księgozbiór poświęcony dorobkowi twórczemu żony. Z. Kowerska zadebiutowała opowiadaniem Historia o nieśmiałej dziewczynie (1873), tym samym otwierając sobie drogę kariery literackiej, która zapowiadała jej przyszłe sukcesy. Opowiadanie ukazało jej talent do tworzenia postaci pełnych emocji i złożoności, co później stało się znakiem rozpoznawczym jej twórczości. Dorobek literacki pisarki obejmuje zarówno powieści, nowele, jak i prace krytycznoliterackie, co świadczy o jej wszechstronności i głębokim zaangażowaniu w literaturę. Niedługo po debiucie Z. Kowerska wydała powieść Bracia z wyboru (1879), która również przyniosła jej rozpoznawalność. W tej książce literatka eksplorowała tematy lojalności, przyjaźni i moralnych wyborów, zyskując uznanie zarówno czytelników, jak i krytyków. Późniejsza praca O wychowaniu macierzyńskim (1881) została nagrodzona i wydana w czasopiśmie „Bluszcz”. Kowerska poruszyła w niej kwestie edukacji i roli matki w procesie wychowawczym, powołując się na własne doświadczenia oraz literaturę pedagogiczną polską i obcą. Kolejny utwór literacki opisujący rządy Bismarcka pt. Wydalona (1886), zgłoszony na konkurs „Tygodnika Ilustrowanego”, także otrzymał nagrodę. Bycie laureatką konkursów literackich świadczyło o uznaniu, jakim cieszyła się jej twórczość. Choć Zofia Kowerska była aktywna w prasie i publikowała artykuły o charakterze wychowawczo-patriotycznym, jej dorobek literacki obejmował kilkadziesiąt powieści i nowel obyczajowych. Oprócz idealizowanych bohaterów, Zofia humorystycznie przedstawiała negatywne typy ziemiańskie, bazując na własnych obserwacjach. Jej dzieła charakteryzują się głębokim zaangażowaniem w problemy społeczne, wrażliwością na losy jednostki oraz patriotyzmem. Interesowały ją relacje między dworem a wiejską ludnością, chwaliła ludzi odważnych, aktywnych i poświęcających się dla innych. Zainteresowanie Kowerskiej losami klasy robotniczej owocowało w powstanie kolejnych nowel: Z życia Jasia, Na noclegu (1891). W roku 1900 pojawiła się powieść Z. Kowerskiej, pt. Z pamiętnika ornitologa , w której autorka poruszyła motywy bliskie jej działaniu i życiu. W formie pamiętnika badacza Jana Szewłowskiego, znanego naukowca, opisała, jak ziemiaństwo ocenia naukowców i jak ich postrzega. Przez losy głównego bohatera ukazała mechanizmy małżeńskie, intencje salonowych flirtów i wymian uprzejmości, często w humorystyczny, ironiczny lub złośliwy sposób. Zdradziła także myśli i uczucia bohaterów, szczególnie pani Kryspiny Morskiej, która otwarcie wyrażała swoje brutalnie szczere poglądy. Krytycy podkreślali, że przekonania bohaterki odzwierciedlały doskonałą obserwację Kowerskiej i umiejętność przedstawiania kobiecych charakterów.
W twórczości Zofii Kowerskiej Lublin był tematem licznych nowel i powieści autorki związanej z ukochanym regionem. Akcja noweli Ofiara odbywa się w Lublinie, akcja powieści Siostry — częściowo w Nałęczowie. Co ciekawe, w Lublinie już po pierwszej wojnie światowej w 1922 roku wystawiony był jej dramat, częściowo drukowany, pt. O ziemię.
Pisarka zasługuje również na szczególne wyróżnienie za swoją pracę na rzecz edukacji dzieci wiejskich. Przez ponad 40 lat (około 1840–1888) z wielkim zaangażowaniem prowadziła w swoim dworku szkołę dla wielu dzieci chłopskich, mimo gróźb i przeprowadzanych rewizji. Domownicy, w tym dzieci Przewłockich, pomagali w edukacji, a po latach sami założyli szkółki w Józwowie i Woli, na wzór matki i babki. Szkoła prowadzona przez Zofię Przewłocką była wyjątkowa w regionie lubelskim i być może jedna z nielicznych w całym Królestwie. Przewłocka została aresztowana, więziona i zesłana do Rosji za pomoc partyzantom, ponieważ w jej dworku znaleziono powstańcze mundury. Była także znaną kurierką. Otworzyła szpital dla rannych i pomagała im po bitwie pod Fajsławicami. Po dwóch latach zesłania do Siemionowia koło Niżnego Nowogrodu, dzięki wstawiennictwu krewnych i przyjaciół, wróciła i kontynuowała pracę w swojej szkole.
Pomimo, że Zofia Kowerska jest postacią mało znaną w polskiej literaturze, jej twórczość stanowi cenny wkład w kulturę i literaturę polską przełomu XIX i XX wieku. Prace literackie, które po sobie pozostawiła, skupiające się na kwestiach społecznych, edukacji i patriotyzmie, odzwierciedlają ducha epoki i są świadectwem zaangażowania intelektualistów w życie społeczne i narodowe Polski.
TWÓRCZOŚĆ
Anioł pokoju, " Kurier Codzienny", 1892, nr 356.
Anioł pokoju, "Kurier Lwowski", 1892, nr 363.
Bezdzietni, "Przegląd (Lwów)", 1890, nr 3-6.
Bracia z wyboru, "Biblioteka Warszawska", 1897, t. 3, s. 189-223; 381-415; t. 4, 23-56; 226-264; 381-411; 1898, t. 1, s. 112-136; 189-221; 381-422; t. 2, 17-46; 193-219.
Bracia z wyboru, "Czas", 1898, nr 1-157.
Bracia z wyboru: powieść. T. 1., Warszawa, Gebethner i Wolff; 1899.
Bracia z wyboru: powieść. T. 2., Warszawa, Gebethner i Wolff, 1899.
Dla Anusi, "Przegląd (Lwów)", 1896, nr 289-301; 1897, nr 1-11.
Dzidzia,"Przegląd (Lwów)", 1891, nr 19-45.
Dzidzia; Lew i myszy; Bezdzietni; Z poezyj szpitala, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1893.
Dzielny chłopiec: powieść z życia młodzieży, Bytom, Górnoślązak, 1908.
Dzielny chłopiec: powieść dla młodzieży, Wyd. 3., Warszawa, Księgarnia Polska, 1924.
Gałązka oliwna, "Gazeta Warszawska",1902, nr 165-171.
Gałązka oliwna, "Głos Narodu". 1902, nr 165-171.
Iluzja, "Przegląd (Lwów)", 1895, nr 52-77.
Iluzya: opowiadania, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1896. Wyd. 2 1897.
Iluzja, Warszawa, Fundacja Festina Lente, 2013.
Irena, "Biblioteka Warszawska" 1891, t. 2, s. 501-534; t. 3, s. 18-57; 259-293; 454-485; t. 4; 1-32.
Jagunia, "Kurier Codzienny", 1890, nr 128-134.
Jan Porębski, "Kurier Codzienny", 1890, nr 17-21.
Kaprysy, "Gazeta Warszawska", 1895, nr 279-331.
Lew i mysz, "Przegląd (Lwów)", 1889, nr 204-223.
Losy Adasia; Ofiara; Ona: powieści dla młodzieży, Warszawa, M. Arct, [1898].
Marzyciel, "Przegląd (Lwów)", 1896, nr 57-155.
Na cichej wsi: powieść, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1923.
Na noclegu, "Przegląd (Lwów)", 1891, nr 272-274.
Na służbie, "Biblioteka Warszawska", 1895, t. 1, s. 29-74; 193-223; 409-447; t. 2, s. 1-30; 238-267; t. 3, s. 1-28; 209-237.
Na służbie, "Przegląd (Lwów)", 1895, nr 129-264.
Na służbie: powieść. T. 1, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1896.
Na służbie: powieść. T. 2, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1896.
Najmłodszy: opowiadanie na tle wojny europejskiej, Warszawa, Księgarnia Polska, Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, 1921.
Nie odpadła, "Gazeta Polska", 1881, nr 193-194.
O Marysi sierocie: opowiadanie z czasu cholery, nagrodzone na konkursie Gazety Światecznéj w roku 1893, Warszawa, Księgarnia Krajowa K. Prószyńskiego, 1895.
Organista, "Pamiętnik Kielecki",1898, s. 248-251.
Pani Anielska: legenda, "Ognisko" 1913, nr 10, s. 223-225, nr 11, s.245-247.
Pani Anielska: legenda, Warszawa, Księgarnia Polska, 1917.
Pani Anielska: legenda, Warszawa, Kat. Tow. Wydaw. "Kronika Rodzinna", 1933.
Pierwszy bal, "Przegląd (Lwów)", 1902, nr 289-290; 1903, nr 1-13.
Podlotek, "Kurier Codzienny", 1898, nr 298, s. 323-327, nr 298, odc.1; nr 323, odc.16, nr. 327, odc. 20.
Podlotek, "Przegląd (Lwów)", 1899, nr 4-39.
Podlotek i inne nowele, Kraków, Spółka Wydawnicza Polska, 1902.
Poezje pani Konopnickiej, "Gazeta Polska", 1882, nr 31
Powieści, Kraków, Spółka Wydawnicza Polska, 1899. (Dla Anusi ; Z życia Jasia ; Na noclegu ; Wydalona).
Prawdziwe bogactwo: trzy opowiadania, Warszawa : Wydaw. imienia M. Brzezińskiego, 1917.
Robotnica [W:] Upominek : książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej, Kraków, G. Gebethner i Spółka, 1893, s. 323-324.
Rózia, "Przegląd (Lwów)", 1888, nr 58-181.
Ryngraf Miecznika, "Gazeta Warszawska", 1902, nr 177-180.
Siostry: powieść, "Biblioteka Warszawska", 1893, t. 1, s. 41-72; 217-255; 472-513; t. 3, 37-65; 241-267; 524-555.
Siostry: powieść, "Prawda", 1894, nr 34.
Siostry: powieść, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1894.
Staś, "Przegląd (Lwów)", 1894, nr 289-297.
Straszna noc, "Biblioteka Warszawska", 1914, t. 3, s. 78-102; 273-297.
Urywki z pamiętnika, "Głos Lubelski", 1929, nr 122.
W Irlandii, "Gazeta Polska", 1882, nr 61-94.
W nowej ojczyźnie, Warszawa, Księgarnia Polska, 1913.
W suchowskim dworze: powieść dla młodego wieku, Warszawa, nakład Gebethnera i Wolffa, 1904 [i.e. 1903].
Wspomnienia z Powstania Styczniowego 1863 roku w Woli Gałęzowskiej, "Lublin Kultura i Społeczeństwo", 2008, nr 1/2, s. 53-54.
Wydalona, „Tygodnik Illustrowany”, 1886, Serya 4, T. 8, nr 189, s. 102-106; nr 190, s. 118-121; nr 191, s. 138-139. *Utwór nagrodzony - wyniki,
Nowele konkursowe, „Tygodnik Illustrowany”, 1886, Serya 4, T. 8, nr 184, s. 21.
Wydalona, "Echo Przemyskie", 1902, nr 5-9.
Wydalona: obrazek z życia Polaków pod panowaniem pruskim, Warszawa, Księgarnia Polska, 1919.
Z pamiętnika ornitologa, "Gazeta Polska (Warszawa)", 1891, nr 119-153.
Z pamiętnika ornitologa, "Przegląd (Lwów)", 1892, nr 62-124.
Z pamiętnika ornitologa, Kraków, Spółka Wydawnicza Polska, 1900.
Z prawdziwego zdarzenia, Kraków, nakł. Redakcyi "Przeglądu Polskiego", 1889.
Za głosem serca: opowiadanie z życia w W. Ks. Poznańskiem, Warszawa, Ksiegarnia Polska, 1919.
Za wiarę: prawdziwe zdarzenie z życia unitów, Warszawa, Księgarnia Polska, 1916., Wyd. 2 1919, 1927.
Znane dzieje: powieść, ( Ploteczka ; Niańta ; Piotr i Paweł), Warszawa, Gebethner i Wolff, 1896.
Zwycięztwo Heleny: powieść, Warszawa; Stopelle i Stan, 1875.
Wydane zagranicą
Vypověděná: obrázek z utrpení Poláků v Německu, překlad z pol. V.T. Kamejského, Praha, Cyrillo-Methodějská knihtisk.,1902.
Inne utwory
O emancypacyi kobiet, „Przegląd Pedagogiczny“, 1884.
O wychowaniu macierzyńskiem, „Bluszcz”, 1881, nr 25, s.193-194; nr 26, s.202-204.
O wychowaniu macierzyńskiém, Warszawa, M. Glücksberg, 1881.
O wychowaniu macierzyńskiem, „Kronika Rodzinna”, 1882, nr 20.
O wychowaniu macierzyńskiém, Warszawa : M. Glücksberg, 1894
Rzut oka na historyczny rozwój idei i równouprawnienia robót, "Przegląd Pedagogiczny", 1885, s. 529-543 ; 586-592 ; 751-766.
BIBLIOGRAFIA
Bąk-Pitucha A., Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie w latach 1918-1939, Lublin, Wydawnictwo Werset, 2016.
Ciechanowska Z., Kowerska Zofia (1845-1929), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 14, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1969, s. 580-582.
Dębowczyk M., Dziedziczne pasje ziemianek z podbychawskich dworków: Wola Gałęzowska i Józwów. [W:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III. Panie z dworów i pałaców. T. 2, red. H. Łaszkiewicz, Lublin, Wydawnictwo Werset, 2007, s. [87]-94.
Eremus K., Młodzieńcza fantazja i dziewicze marzenia w powieściach-pamiętnikach Zofii Kowerskiej, [W:] Znane zapomniane: z literatury polskiej XIX i XX wieku, red. K. Eremus, T. Linkner, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2011, s. 37-63.
Eremus K., Naukowiec na salonach, „Akant”, 2012, nr 11, s. 41-46.
Falkowska J., Ambasadorki wychowania : poglądy pedagogiczne polskich kobiet w II połowie XIX wieku i początkach XX wieku, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2018.
Falkowska J., Powinności rodziców w wychowaniu dzieci: rozważania Zofii Kowerskiej (1845-1929), [W:] Dziecko w historii - w kręgu kultury chrześcijańskiej, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2017, s. 312-323.
Fronczek Z., Pisarka i koniokrad, „Sycyna”, 1995, nr 19, s. 14.
Fronczek Z., Pisarka i koniokrad, „Tydzień”, 1996, nr 36 (z 14 IX), s. 13.
Kacprzak M. M., Kowerska Zofia (1845–1929), [W:] Działaczki i działacze oświatowi w Królestwie Polskim u progu niepodległości. Słownik biograficzny, T. 1: A-K, red. nauk. A. Bołdyrew, A. Wałęga, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023, s. 418-419. DOI: 10.18778/8331-334-4
Kowerska Zofia (1845-1929), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 14, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski: Hasła osobowe: G - Ł, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 493-497.
Kowerska z Przewłockich Zofja, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 265.
Kowerski J., Sprawa o plagiat. „Gazeta Poranna Dwa Grosze” (Warszawa), 1917, nr 20.
Krawiec H., Stefan Franciszek i Zofia Kowerscy. Szkic do dziejów rodziny ziemiańskiej, [W]: Studia z dziejów ziemian 1795-1944, red. A. Koprukowniak, Lublin, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 2005, s. 223-234.
Marrené-Morzkowska W., Nasze autorki, „Tygodnik Powszechny”, 1885, nr 20, s. 310-311; nr 21, s. 326-330; nr 22, s. 341-342.
Muszyński Z. R., Zofia Kowerska: wspomnienie (1845-1929), „Gazeta Wyborcza”, 2001, nr 295, dod. Gazeta Wyborcza Lublin, s. 6.
Orsza H., [Kowerska Zofia], [W:] Encyklopedya wychowawcza, T. 6, Jezierski F. - Literatura polska. pod kier. R. Plenkiewicza, Warszawa, skł. gł. Gebethnera i Wolffa, 1904, s. 358.
Polakowska A., Kowerska Zofia, [W:] Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny, T.2, I- Me, red. R. Loth et al., Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 225-226.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w.- 1970 r. T. 4, A-Ż: nazwiska, red. E. Jankowski, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 332.
Świderska A., Śp. Zofia Kowerska, „Bluszcz” 1929, nr 15, s. 12
Wójcik M., Kowerska Zofia, [W]: Słownik pedagogów polskich, red. W. Bobrowska-Nowak, D. Drynda, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1998, s. 102.
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
