 . |
Data urodzenia | 1866-00-00 | |||
| Miejsce urodzenia | Horodyszcze (Ukraina) | ||||
| Data śmierci | 1930-02-08 | ||||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | H. Krzemieniecka; Hanna Krzemieniecka | ||||
| VIAF ID | 166400239 | ||||
| Domena publiczna. Z: Tygodnik Ilustrowany (Warszawa), 1930, nr 9, s.173. |
|||||
Właściwie Janina z Bobińskich Żyrkiewiczowa. Urodziła się w 1866 roku w Horodyszczy na Ukrainie, zmarła w 1930 roku w Warszawie. Była pisarką, teozofką, działaczką kulturalno-społeczną i narodową oraz tłumaczką. Pochodziła z rodziny o szlacheckich korzeniach, była córką Sylwana Bobińskiego herbu Leliwa i Pelagii Socharzewskiej. Jej ojciec, lekarz i patriota, w czasie nauki w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie, dokonał aktu niszczenia listy uczestników spisku Szymona Konarskiego (1838) w obecności żandarmów. W wyniku tego działania został poddany torturom, a następnie umieszczono go w więzieniu. Po odzyskaniu wolności w listopadzie 1841 roku, mimo napotykanych trudności, ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Kazańskim. Hanna Krzemieniecka wychowywana była wraz ze swoim licznym rodzeństwem w duchu patriotycznym oraz kulturalnym, nauki pobierała w domu. Jej życie i twórczość przypadają na burzliwy okres historii Polski, obejmujący m.in. I i II Wojnę Światową oraz okres międzywojenny.
Hanna, już jako nastoletnia dziewczynka wykazywała zainteresowanie pisarstwem, wcześnie rozpoczęła swoją działalność literacką. W 1886 roku literatka poślubiła Walerego Furs-Żyrkiewicza, który, choć obejmował stanowisko generała wojsk rosyjskich, pozostał Polakiem. Małżeństwo doczekało się czworo dzieci, a ich córka, Ewelina Pepłowska (1887––1969), zainteresowana działalnością rodziców, również czynnie uczestniczyła w działaniach o charakterze narodowym (była działaczką NOK i w latach 1930–1935 posłanką Stronnictwa Narodowego). W mieszkaniu Hanny Krzemienieckiej oraz Walerego Furs-Żyrkiewicza odbywały się zebrania Koła Delegatów.
W roku 1900 Krzemieniecka przeniosła się do Warszawy, decyzję o przeprowadzce podjęła z myślą o dobroci swoich dzieci, pragnąc, aby dorastały w polskim środowisku. W tym czasie zadebiutowała nowelą Przed wyrokiem (1901). Wkrótce potem do Warszawy przybył jej mąż, który na początku wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905) zrezygnował ze stanowiska dowódcy twierdzy w Władywostoku. Po śmierci męża w 1906 roku, który zmarł na zapalenie opon mózgowych, Hanna Krzemieniecka zaangażowała się jeszcze bardziej w pracę literacką i społeczną. W proteście przeciwko rusyfikacji szkolnictwa organizowała tajne spotkania, odczyty i wykłady w swoim mieszkaniu, prowadziła również prelekcje w Stowarzyszeniu Równouprawnienia Kobiet, poruszając tematy związane m.in. z kryzysem doktryn materialistycznych. Sprzeciw wobec dóbr materialnych zaowocował zainteresowaniem teologią oraz filozofią indyjską. Literatka dokonała przekładu książki Główne zarysy teozofii (1911) autorstwa Théophile'a Pascala (1860–1909), lekarza i sekretarza generalnego Francuskiej Sekcji Towarzystwa Teozoficznego. Rok wcześniej opublikowała powieść A gdy odejdzie w przepaść wieczną... Romans zagrobowy (1910), która w formie beletrystycznej promowała idee teozoficzne. Bogate w detale ilustracje do tej książki stworzył Kazimierz Stabrowski, założyciel Warszawskiego Towarzystwa Teozoficznego.
W czasie I Wojny Światowej H. Krzemieniewska aktywnie zaangażowała się w pomoc ofiarom wojny, zostając członkiem Zarządu Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny oraz aktywnie działając w Lidze Kobiet Polskich. Po zakończeniu wojny rozpoczęła współpracę z miesięcznikiem "Walka z Bolszewizmem" oraz kontynuowała pisanie nowel, powieści i rozprawek filozoficznych. Wśród jej dzieł znajdują się m.in. Lecą wichry (1923), za którą otrzymała nagrodę w Konkursie Jubileuszowym "Kuriera Warszawskiego".
Pisarka była autorką poczytnych na przełomie XIX i XX wieku powieści, które obecnie są niemal zapomniane. H. Krzemieniecka pisała głównie powieści oraz opowiadania, które poruszały tematykę społeczną i psychologiczną. Jej prace koncentrowały się na analizie relacji międzyludzkich, wewnętrznych konfliktów postaci oraz problemów społecznych i moralnych. Twórczość literacka działaczki charakteryzowała się głębokim zainteresowaniem psychologią postaci oraz problemami społecznymi i filozoficznymi.
W najobszerniejszej i zarazem najbardziej istotnej w dorobku twórczym pisarki powieści Fatum. Studium psychologiczne (1928) autorka poruszyła podobne problemy i dylematy jak te, które dotyczyły jej własnego życia. Fatum… ma formę powieści obyczajowej z elementami moralizatorskimi. Owa forma pozwoliła H. Krzemienieckiej wyrazić główne idee teozofii, zwłaszcza jej pojęcie prawdy. Akcja książki rozgrywa się w urokliwym dworze na przedmieściach Kijowa, wynajmowanym przez wdowę Salomeę kilku pensjonariuszom. Autorce zależało na budowaniu scenek rodzajowych, chociaż krytyka zauważała, że wymaga to specyficznego poczucia humoru. Chociaż postacie i sytuacje były inspirowane już wcześniej stosowanymi motywami (m.in. złudne nadzieje, zwodniczość ludzi, pogoń za tym, co beztroskie) autorka celowo je wybrała, aby pokazać powierzchowność i ułudność życia codziennego. Autorka stworzyła postać Izy, bohaterki, którą chciała uwolnić od pozorów, aby odkryć jej prawdziwą naturę. Ta prawda okazała się przerażająca, pokazując, że Izę wewnętrznie fascynuje cierpienie i ofiary. Jednakże bohaterka zdaje sobie sprawę, że jest kapłanką składającą ofiary na ołtarzu ducha, a jej nieśmiertelne "ja" jest świadome i pragnie zbliżyć się do Absolutu bez względu na konsekwencje. Powieść ta stanowiła interpretację doktryny teozoficznej postrzeganą przez H. Krzemieniecką, która uważała, że prawda jest Bogiem, który jest obecny we wszystkim i jest nieskończony oraz wieczny. Autorka pragnęła przekazać, że prawda może wydawać się sprzeczna lub potworna, ale to dlatego, że ludzkie zrozumienie jest ograniczone przez różne formy. Pomimo różnych interpretacji i odbiorów, książka wywarła znaczące wrażenie na czytelnikach, przyciągając zarówno pasjonatów spirytyzmu, jak i zwykłych czytelników.
Sposób pisania Hanny Krzemienieckiej, który promował patriotyzm i poświęcenie, był uznawany przez krytyków za wartościowy w edukacyjnym kontekście tych dzieł. O jej ówczesnej popularności mogły świadczyć plany nazwania dużej ulicy w Warszawie jej imieniem, które jednak nie zostały zrealizowane przedłużenie ul. Zygmunta Krasińskiego do ul. Księcia Janusza według planu miasta z 1935 r. Została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Jej dzieła, choć rzadko wspominane w kontekście literatury polskiej przełomu XIX i XX wieku, stanowią ciekawy przykład literatury psychologicznej i filozoficznej tamtego okresu, a zaangażowanie w działalność narodową i zainteresowania teozoficzne dodatkowo podkreślają jej wszechstronność i głębię intelektualną.
TWÓRCZOŚĆ
A gdy odejdzie w przepaść wieczną...: romans zagrobowy, Warszawa, s.n., 1910.
Fatum : studyum psychologiczne, Warszawa, J. Fiszer, 1928.
Lecą wichry! = powieść, Poznań, Warszawa, Wilno, Księgarnia św. Wojciecha, [1923].
Pod cichą falą: szkice i obrazki, il. K. Górski, Warszawa, skł. gł. Gebethner i Wolff 1902. (Zawiera: Przed wyrokiem; Szczęście rodzinne; Troska przekwitłej elegantki).
Żywe uosobienie idei: pamięci T. Prażmowskiej-Wołowskiej, "Bluszcz" (Warszawa), 1912, nr 25.
TŁUMACZENIA
Chatterji J. C., Filozofia ezoteryczna Indyi : wedle Vedanty (Uttara Mimâmsa) , przekł. z fr. Hanny Krzemienieckiej, Warszawa, s.n., 1911.
Pascal T., Główne zarysy teozofii , przekł. H. Krzemienieckiej, Warszawa, s.n., 1911.
Walka Międzynarodówki bolszewickiej z religją , przeł. z fr. H. Krzemieniecka, Warszawa, Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej, 1927.
BIBLIOGRAFIA
Krzemieniecka Hanna (1866 – 1930), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 14, Literatura Pozytywizmu i Młodej Polski: Hasła osobowe:
G - Ł, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 550-551.
Krzemieniecka Hanna, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 268.
L. R., Z wiedzy, literatury i sztuki, Ś. P. Hanna Krzemieniecka, „Rodzina Polska”,1930, nr 5, s. 149.
Lascaro [Pajzderska Helena], Romans zagrobowy, „Literatura i Sztuka. Dodatek do Dziennika Poznańskiego”, nr 46, Poznań 1911, s. 730-732.
Lubierzyński F., Polska powieść teozoficzna, Bluszcz, 1914, nr 17, s. 177 ; nr 18, s. 191-192.
Mazur A., "Czytano je z zajęciem, a często ze wzruszeniem" : o zapomnianych powieściach Hanny Krzemienieckiej, "Wiek XIX", R. 12 (2019),
s.107-129.
Moszczeńska I., Ś.p. Janina z Bobińskich Żyrkiewiczowa „Hanna Krzemieniecka”, „Tygodnik Ilustrowany”, 1930, nr 9, s. 173.
Mysiakowska-Muszyńska J., Kobiety niepokorne, czyli o liderkach Narodowej Organizacji Kobiet. Szkic do portretu zbiorowego działaczek Narodowej Demokracji (1919–1929), „Polish Biographical Studies”, 2017, Nr 5, s. 13. DOI: 10.15804/pbs.2017.01
Sierotwiński S., Krzemieniecka Hanna (1866-1930), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 15, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1970,
s. 515-516.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r. T. 4, A-Ż : nazwiska, red. E. Jankowski, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996,
s. 820.
Smolarski M., Hanna Krzemieniecka : dzieje myśli i twórczości, Warszawa, skł. gł. Kasa im. Mianowskiego, Instytut Popierania Nauki, 1935.
Ś.p. Janina Żyrkiewiczowa (Hanna Krzemieniecka), „Bluszcz”, 1930, nr 10, s. 12.
Teresińska I., Krzemieniecka Hanna 1866-1930, [W:] Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny, T. 2, I – Me, red. R. Loth, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 289-290.
Walaszczyk I., Scenariusze inicjacyjne w "Fatum: studium psychologicznym" Hanny Krzemienieckiej = Initiation scenarios in Hanna Krzemieniecka "Fatum: a psychological study", "Przegląd Humanistyczny", 2023, nr 2, s. 121-135. DOI: https://doi.org/10.31338/2657-599X.ph.2023-2.9
Walewska C., Nad świeżą mogiłą Janiny z Bobińskich Żyrkiewiczowej (Hanny Krzemienieckiej), "Kobieta Współczesna", 1930, nr 11, s.18-19.
Z. W. [Wasilewski Zygmunt],Wspomnienie o Hannie Krzemienieckiej. "Myśl Narodowa", 1932, R.12, nr 9, s.125-126.
Zawiszewska A., Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą : kobiety piszące wiersze w dwudziestoleciu międzywojennym, Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.
Autorka biogramiu: Wiktoria Świętuchowska
