 |
Data urodzenia | 1878-01-01 | |||
| Miejsce urodzenia | Budzisław Kościelny |
||||
| Data śmierci | 1923-05-06 | ||||
| Miejsce smierci | Płock | ||||
| Pseudonimy i kryptonimy | Maria Oksza; Teresila; Teressita; Theresita | ||||
| Powiązania | z Krzymuskich |
||||
| VIAF ID | 165475889 | ||||
| Domena publiczna. Z: Wiadomości Literackie, 1938, nr 30, s. 3. |
Maria Krzymuska (Maria Krzymuska-Iwanowska, pseud. Theresita) – urodziła się w 1878 roku w Budzisławiu Kościelnym jako córka Marii z Orzechowskich i Stanisława Krzymuskiego, ziemian z Kielecczyzny. Jej matka była krytykiem literackim działającym pod pseudonimem Marcin Oksza. Zarówno Maria Krzymuska-Iwanowska, jak i jej siostra, Julia Kisielewska, poszły śladami swojej matki, Marii Krzymuskiej, kontynuując jej dziedzictwo literackie. Obie siostry rozwijały swoje kariery w dziedzinie literatury, zajmując się zarówno twórczością pisarską, jak i krytyką literacką, co sprawiło, że stały się istotnymi postaciami w polskim środowisku literackim przełomu XIX i XX wieku. Maria skupiła się na łączeniu elementów mistycyzmu i psychologii w swoich dziełach, podczas gdy Julia poświęciła się literaturze dziecięcej oraz eseistyce, obie jednak czerpały inspirację z dorobku i pracy swojej matki, co znacząco wpłynęło na ich własne ścieżki artystyczne. Krzymuska ukończyła szkołę klasztorną w Beaugency koło Orleanu, jednak nie mogła wstąpić do tej wspólnoty z powodu jej rozwiązania. Przez wiele lat uczyła prywatnie języka francuskiego, podróżowała po Europie, a następnie Stanach Zjednoczonych. W 1898 roku przebywała w Krakowie, gdzie zaprzyjaźniła się z Dagny i Stanisławem Przybyszewskim oraz była związana z krakowskim środowiskiem artystycznym. Jesienią 1905 roku wzięła udział w ulicznych manifestacjach patriotycznych w Warszawie oraz w pracach komitetu udzielającego materialnej pomocy rodzinom strajkujących robotników. Wraz z początkiem kolejnego roku znalazła się w Paryżu, gdzie zafascynowała się mistycyzmem i sztuką średniowieczną, jednocześnie nawiązując kontakty z międzynarodowym środowiskiem artystycznym. Następnie udała się do Londynu, aby zapoznać się z nowymi angielskimi trendami w szkolnictwie, w związku z planami założenia nowoczesnej, eksperymentalnej szkoły dla dziewcząt w Polsce. Wydarzenia z lat 1905–1906 opisała w swojej autobiograficznej powieści U źródeł, która została opublikowana na łamach "Bluszczu" w latach 1912–1913.
Maria Krzymuska-Iwanowska była wybitną przedstawicielką mistycznego nurtu w prozie końca XIX wieku. Jej zbiór nowel zatytułowany Stygmat (1906) został przyjęty jako „pierwsza polska dawka neoromantycznego mistycyzmu”. Postrzegała ona mistycyzm jako wyraz „tęsknoty ludzkiej za Pięknem bez skazy, za wyzwoleniem z pęt ciała, za miłością nadziemską, która z ducha jest i w Bogu tylko spocząć może”, podobnie jak ascetyczne piękno średniowiecznych katedr. Jej twórczość, publikowana pod pseudonimem Theresita, nawiązywała do mistycznych doświadczeń, przypominających dzieła św. Teresy z Avila. Maria Krzymuska-Iwanowska łączyła charakterystyczne dla epoki elementy mistycyzmu i psychologicznego ekshibicjonizmu, w swoich utworach nie bała się poruszać wątku religijno-erotycznego. Widoczne są w jej utworach wpływy Stanisława Przybyszewskiego i jego twórczości.
Stygmat łączył modę schyłku wieku z tradycją pism mistycznych, co objawiało się w formie „dziennika duszy” – kontaminacji stylu mistycznych pamiętników, często pisanych w przypływie natchnienia. W swoich utworach pisarka eksplorowała tematy przeobrażenia duchowego prowadzącego do unii z Bogiem, a także kontaminację erotyzmu z mistycyzmem. W autobiograficznej powieści U źródeł autorka wyjawiła swoją predyspozycję do „mimowolnego pomieszania erotyzmu z mistycyzmem, miłości boskiej z ludzką”, nadając tej tematyce ryzykowny, balansujący na granicy świętokradztwa charakter. W Stygmacie bohaterka, która poszukuje spełnienia i sensu egzystencji, doświadcza mistycznych przeżyć poprzez halucynacje, ekstazy i wizje, co stanowi alternatywę wobec poznania rozumowego. Krzymuska-Iwanowska bada również temat tragicznego konfliktu między miłością sacrum i profanum, co często prowadzi jej bohaterki do gorzkiego rozczarowania. Chociaż twórczość Theresity początkowo cieszyła się zainteresowaniem, późniejsze dzieła, takie jak U źródeł, nie wzbudziły już takiego entuzjazmu, co może wynikać z przestarzałości literackiej mody w obliczu I wojny światowej. Niemniej, jej prace pozostają świadectwem głębokiej fascynacji mistycyzmem, w której surowa biblijność, liryzm ewangeliczny i wyrafinowana zmysłowość łączą się, oddając złożoność ludzkiej natury przełomu wieków.
W 1907 roku pisarka poślubiła dziennikarza Feliksa Iwanowskiego, przyjmując nazwisko Maria Krzymuska-Iwanowska. Wyjechała z mężem do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dłuższy czas mieszkała w Chicago i pracowała w redakcji polskiego dziennika. W 1911 roku powróciła do Europy, a w Paryżu nawiązała kontakty z polskimi kręgami niepodległościowymi. Podczas I wojny światowej przebywała w Warszawie, angażując się w działalność konspiracyjną. Była zadeklarowaną zwolenniczką Józefa Piłsudskiego, co wyraziła w opowiadaniu In memoriam opublikowanym w 1917 roku. Trzy lata później przez osiem miesięcy aktywnie uczestniczyła w akcji plebiscytowej na Śląsku. Ostatnie dwa lata życia spędziła u siostry, Julii Kisielewskiej, cierpiąc na gruźlicę. Zmarła 6 maja 1923 roku w Płocku, mając 45 lat.
Autorka biogramu: Wiktoria Świętuchowska
