Szpyrkówna Maria

	Data urodzenie				1893-10-13
	Miejsce urodzenia				Witebsk (Białoruś)
	Data śmierci				1977-04-22
	Miejsce smierci				Warszawa
	Pseudonimy i kryptonimy				M.H.S.; M-S.
	Powiązania				ID: psb.33858.1
	VIAF ID				38952282
	Warianty nazwisk				Horska-Szpyrkówna;
Domena publiczna: Narodowe Archiwum Cyfrowe Sygnatura 3/1/0/11/2028

Powieściopisarka i poetka, reportażystka, publicystka, autorka wierszy, powieści i opowiadań dla dzieci i młodzieży, także popularnych utworów obyczajowych i okultystycznych. Urodziła się 13 października 1893 roku w Witebsku (obecnie Białoruś), zmarła 22 kwietnia 1977 roku w Warszawie. Przez 84 lata swojego życia nie założyła rodziny.
Ojciec Marii, Michał Horski-Szpyrko był ziemianinem i adwokatem, natomiast stryj Adam Horski-Szpyrko uczestnikiem powstania styczniowego i zesłańcem syberyjskim. Po śmierci ojca i sprzedaży majątku, zamieszkała z matką i rodzeństwem w Petersburgu. Tu zdobyła też wcześniej wykształcenie, razem z siostrą uczyła się w prestiżowym w tamtych czasach Instytucie Szlachetnie Urodzonych Panien, tzw. Instytucie Smolnym. Instytut ten, oprócz nienagannych manier przyszłych dam dworu carskiego, edukował dziewczęta w opanowywaniu języków obcych. Szpyrkówna wyniosła więc biegłą znajomość rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. Po ukończeniu nauki osiadła w Warszawie i uczyła się na pensji Cecylii Plater-Zyberkówny. Debiutowała w 1909 roku artykułem Poznajmy swój kraj!, zamieszczonym w warszawskim miesięczniku Prąd (nr 2/3), w którym również umieszczała recenzje. Kolejny debiut miał miejsce w 1910. Następnie podjęła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie doskonaliła także swoje próby literackie. Czas pierwszej wojny światowej zastał ją w Marianówce (pow. mohylewski). Nie mogąc wrócić do Krakowa, spędziła go w Petersburgu. Po śmierci matki, w 1918 roku przybyła do Warszawy, gdzie pracowała społecznie, zajmując się sierotami. Tu też redagowała czasopismo Nasza Praca (organ Koła Polek). W latach 1920-1922 przebywała w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, tu wzięła udział w organizowaniu pierwszego konsulatu polskiego w Chicago. Po powrocie do Warszawy współpracowała z Bluszczem, prowadziła rubrykę społeczną poświęconą problemom kobiet. W roku 1925 odbyła podróż zdrowotną do Włoch, potem w 1928 do Włoch i Francji. Współdziałała tam z emigracją polską. W latach 1922-1930 i 1934-1935 współpracowała z Bluszczem, w 1933 roku redagowała pismo Słoneczniki. Drugą wojnę światową przeżyła w Warszawie i Otwocku. Utrzymywała się z handlu nićmi. W czasie powstania warszawskiego brała udział w organizowaniu Komitetu Pomocy Społecznej w Warszawie. Zmuszona przez władze Armii Czerwonej do opuszczenia Otwocka, przedostała się w poszukiwaniu pracy do Lublina, gdzie została zatrudniona w Polskim Radiu. W latach 1945-1965 mieszkała w Sopocie, a od 1966 roku w Warszawie. Była członkinią Związku Zawodowego Literatów Polskich, później Związku Literatów Polskich oraz Ligi Kobiet. W swojej działalności pisarsko-redakcyjnej zajmowała się również przygotowywaniem do druku wierszowanych polskich tekstów liturgicznych, opracowywaniem licznych inscenizacji dla świetlic i amatorskich zespołów, pisała scenariusze audycji radiowych, reportaże, artykuły prasowe, piosenki i plakaty agitacyjne, organizowała odczyty. Publikowała na łamach wielu czasopism, m.in. Bluszczu, Miesięcznika Literackiego i Artystycznego, Tygodnika Ilustrowanego, Gazety Warszawskiej, Kuriera Warszawskiego, Słowa Polskiego. Zmarła w stolicy i tu została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.
Pisarka była aktywną organizatorką rozmaitych przedsięwzięć o charakterze ezoterycznym w Polsce: członkinią Polskiego Towarzystwa Badań Psychicznych, należała również do Polskiego Towarzystwa Metapsychicznego, którego została wiceprezeską. W 1935 roku została sekretarzem generalnym Związku Towarzystw Metapsychologicznych, redaktorką Przeglądu Metapsychicznego, współpracowała ze słynnym jasnowidzem Stefanem Ossowieckim, wybitnym polskim ezoterykiem Janem Hadyną, przyjaźniła się z Agnieszką Pilchową, cieszącą się sławą jasnowidzącej z Wisły. W 1936 roku Szpyrkówna razem z innymi zorganizowała Pierwszy Polski Zjazd Ezoteryczny. Objęła wówczas kierownictwo czasopisma OBEIM. Ogólnopolski Biuletyn Ezoteryczny i Matapsychiczny, którego pierwszy numer ukazał się w marcu 1937.

TWÓRCZOŚĆ

Będziesz maleńką, Moskwa, "Gazeta Polska", 1916; Wyd. 2., Warszawa, Gebethner i Wolff, 1920; Wyd. 3., Warszawa, Hulewicz i Paszkowski, 1923; Wyd. 4., Warszawa, Wydawnictwo Pisarzy Współczesnych, 1928.
Błękitne pogranicze, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 1934, nr 209-288.
Błękitne pogranicze. Powrót na Bałtyk, książ. 1., Warszawa, [s.n.], 1935.
Brylantowa oszustka: proces Capelle-Lafarge. Warszawa, Rój, 1926. Bibljoteczka Historyczno-Geograficzna. Z cyklu „Słynne Procesy” ; nr 31.
Ciała zmartwychwstanie, „Lotos”, 1936, z. 5 , z. 6, z. 7/8, z. 9, z. 10, z. 11.
Cuda w Lourdes, Lwów, Książnica-Atlas, 1930.
Czem to żołnierze we wilję Dzieciątko Najświętsze obdarowali ?, Warszawa, skł. gł. Perzyński, Niklewicz, 1920.
Czerwone pantofelki: czyli przygody Zosi w Afryce, Warszawa, K. Wojnar, 1925.
Człowiek, który zwarjował, Warszawa, K. Wojnar, 1924.
Gniazda i gnieździęta, Warszawa, Tow. Gniazd Sierocych, 1926. [zawiera: Pani porucznikowa; Amerykanka, Scyzoryk Matki Bożej].
Godzina bije!, Lwów, Zakład Nar. im. Ossolińskich, 1927.
Gruss aus Warschau = (Pozdrowienie z Warszawy). [S.l], Oddział Propagandy Głównego Zarządu PW [Polityczno-Wychowawczego] Wojska Polskiego, 1945.
Grzech: powieść, Warszawa, Perzyński, Niklewicz, 1925.
Gwiazda Lucyfera: powieść,Warszawa, Tow. Wydawnicze "Rój", 1928.
Gwiazdy i dolary, „Bluszcz”, 1922, nr 31, nr 32, nr 33, nr 34, nr 35, nr 36, nr 37, nr 38, nr 39, nr 40, nr 41, nr 42, nr 43, nr 44, nr 45, nr 46-47, nr 48, nr 49, nr 50, nr 51, nr 52.
Gwiazdy i dolary, Warszawa, K. Wojnar, 1924.
Gwiazdy i dolary, [W:] 100/XX+50 : antologia polskiego reportażu XX wieku. T. 3 1910-2000, red. M. Szczygieł, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne 2015, s. 54-69.‏
Inne dusze, „Bluszcz”, 1930, nr 10, s. 7-8.
Józiukowa niedziela, Wilno, J. Zawadzki, 1914.
Karjera Haneczki, Warszawa, "Rój", 1931; Wyd. 2., Warszawa, Tow. Wyd. "Rój", 1934.
Miasto na żaglach, Warszawa, s.n., 1936.
Miasto na żaglach. Powrót na Bałtyk, książ. 2., Warszawa, [s.n.], 1936.
Mikołajki samograjki, [il. L. Kiernicki], Sopot, Fregata, 1947.
Na kresach, „Bluszcz” 1922, nr 25, nr 26, nr 27, nr 28, nr 29, nr 30.
Nena się kocha, Poznań: Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, 1929. Biblioteka „Weź Mnie z Sobą!” , 8.
Nena się kocha, Poznań, K. Rzepecki, 1929. („Pierwiosnków” cz. 3.), Biblioteka „Weź Mnie z Sobą”, t. 8.
Nena się uczy, Poznań: Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, 1929. Biblioteka „Weź Mnie z Sobą!” , t. 7.
Nena się uczy, Poznań, K. Rzepecki, 1929. („Pierwiosnków” cz. 2.). Biblioteka „Weź Mnie z Sobą” ; t. 7
Nena zaczyna żyć, Poznań, K. Rzepecki, 1928. („Pierwiosnków” cz. 1.). Biblioteka „Weź Mnie z Sobą” ; t. 3.
Pieśń o chlebie : recytacja, inscenizacja, mimoplastyka. [S.l], [s.n.], 1945.
Pierwiosnki : powieść, Warszawa, Gebethner i Wolff, 1914.
Poezje, Warszawa, F. Hoesick, 1927.
Powrót na Bałtyk, Warszawa: Stero, 1935. [Błękitne pogranicze. Powrót na Bałtyk, książ. 1., Warszawa, [s.n.], 1935.
Protokół jednego seansu, Warszawa, Polska Agencja Wydawnicza, 1923.
Siostra Marta, „Co Tydzień Powieść”, 1948 nr 40, s. 2-15, nr 41, s. 7-14.
Skłamane szczęście, „Bluszcz”, 1929, nr 4-20.
Skłamane szczęście, Warszawa, Tow. Wyd. „Rój”, 1933.
Słoneczny domek, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy, 1926. Bibljoteka Wesołych i Sensacyjnych Opowieści ; 5.
Słowo o Gdańsku, [1950].
Sprawy Dyzia Wszędziewlizia. [il. Marian Walentynowicz], Warszawa, Księg. Wł. Michalak i S-ka Książnica Atlas, 1938.
Strumph-Wojtkiewicz S., Melcer-Rutkowska W., Szpyrkówna M., Warszawa w ogniu : 12.5-16.5.1926 r., Warszawa, Rój, 1926. Biblioteczka Historyczno-Geograficzna ; nr 35-36.
Strumph-Wojtkiewicz S., Melcer-Rutkowska W., Szpyrkówna M., Warszawa w ogniu : 12.V - 16.V.1926 r., Warszawa, Rój, 1930.
Sztychy gdańskie, il. Maciej Kilarski, Gdynia, Wydawnictwo Morskie, 1963.
Światło w rozkopanej mogile. Warszawa, Pol. Ag. Wydawn., 1923.
Tajemnica masońskiego zegara, Warszawa, Bibl. Dzieł Wybor., 1926. Biblioteka Dzieł Wyborowych ; R. 3, t. 2.
Tajemnica zamku Chojnasty, [1947].
Trzy proroctwa : o losach Polski, Zachodu i narodu żydowskiego, Warszawa, [s.n.], 1939.
Trzy przygody, Warszawa, Ignacy Płażewski, 1926.
Trzy przygody, Poznań, [s.n.], 1933. Bibljoteka „Dziennika Poznańskiego” ; nr 3.
Wielki cham : powieść współczesna, Wyd. 3., Warszawa, Bibl. „Nasza Książka”, 1926.
Wielki cham : powieść współczesna. T. 2, Wyd. 3., Warszawa: Bibljoteka Domu Polskiego, 1929.
Zwrotki jesienne, Kraków, s.n., 1911.

Inne utwory

Klechda: pieśń na chór męski, Twórca: Lachman, Wacław (1880-1963); Współtwórca: Szpyrkówna, Maria (1893-1977) Słowa, Chicago, W. H. Sajewski, cop. 1927.
Msza polska: na chór mieszany (solo sopran lub tenor) z organami, Twórca: Maklakiewicz, Jan Adam (1899-1954); Współtwórca: Szpyrkówna, Maria (1893-1977) Słowa, Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, [1946].
Msza polska: na chór mieszany z organami, Twórca: Maklakiewicz, Jan Adam (1899-1954); Współtwórca: Szpyrkówna, Maria (1893-1977) Słowa Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, [1948].

Tłumaczenia

Deledda G. C., London J., Gunter Boykin N., Dla dziecka, tł. M. Szpyrkówna, Warszawa, [Towarzystwo Wydawnicze „Bluszcz”], 1923.
Gunter Boykin N., Tylko interes! : nowela amerykańska, tł. M. H. Szpyrkówna, Warszawa, Bluszcz, 1924.

Redakcja czasopism

Dziennik Nowoyorski = The New York Polish Daily, red. Yolles P, Horska-Szpyrkówna M., Gąsiorowski W., 1921.
OBEiM : ogólnopolski biuletyn ezoteryczny i metapsychiczny, red. M. H. Szpyrkówna, Ogólnopolska Rada Zjazdowa Ezot[eryków] i Met[apsychików], Warszawa, 1937.
Przegląd Metapsychiczny : mies[ięcznik] kronik Polsk[iego] Tow[arzystwa] Metaps[ychicznego] i tow[arzystw] pokrewnych, Red. M. H. Szpyrkówna, Warszawa, Marjan Grużewski, Stycz[eń] 1935 - maj/paźdz[iernik] 1935.
Słoneczniki : przegląd wiedzy pomijanej, [red. M. H. Szpyrkówna], [Inny tytuł] Sunflowers; Tournesols, Warszawa, "Związek Dobroci", 1932-1933. [kwartalnik]

BIBLIOGRAFIA

Bagińska, M., Polki i kolonie w Afryce w świetle prasy kobiecej okresu międzywojennego. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 2018, nr 100, s. 97–115. DOI: 10.18778/0208-6050.100.09
Batora K., Maria Szpyrkówna (1893-1977), [W:] Polski Słownik Biograficzny, t. 49, Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2013, s. 45‒47.
[Batora K.], Szpyrkówna Maria Helena 1893-1977, [W:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury : słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V., red. J. Czachowska, A. Szałagan, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2003, s. 196-197.
Batora K., Szpyrkówna Maria Helena 1893-1977 [online], Polscy pisarze i badacze przełomu XX i XXI wieku, Dostępny w internecie:
https://pisarzeibadacze.ibl.edu.pl/record_view/4121
Cenzura PRL. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r., Wrocław, "Nortom", 2002, s. 11.
Długołęcka-Pietrzak M., Pokusy nowoczesności. Międzywojenne young adult: zapomniane powieści dla panien Marii Horskiej-Szpyrkówny, [W:] Dyskursy nowoczesności w literaturze XX i XXI wieku, red. nauk. S. Sobieraj, Siedlce, Uniwersytet w Siedlcach, 2024, s. 13-40.
Dorobek twórczy pisarzy Wybrzeża Gdańskiego: 1945-1980, [oprac. J. Chilla, T. Radziszewska, A. Woźniak], Gdańsk, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 1981.
Hłasko J., Nowe powieści M. H. Szpyrkówny, „Gazeta Warszawska” 1929, nr 5.
Jaworski K., „Ciała zmartwychwstanie” – o zapomnianym „studium metapsychicznym” Marii Horskiej-Szpyrkówny (1893‒1977), „Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego”, 2023, T. 36, s. 105-111.
Jaworski K., Maria Horska-Szpyrkówna (1893-1977): kilka przyczynków do biografii pisarki skazanej na zapomnienie, [W:] Literatura popularna, T. 1, Dyskursy wielorakie, red. E. Bartos, M. Tomczok, Katowice, Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, 2013, s. 167-189.‏
Jaworski K., Maria Horska-Szpyrkówna (1893‒1977) – kilka przyczynków do biografii pisarki skazanej na zapomnienie, [W:] Znani – nieznani, ale zawsze ciekawi: o listach Brunona Jasieńskiego do Stalina, zapomnianym obliczu polskiego futuryzmu i nowych zjawiskach w literaturze popularnej (od Marii H. Szpyrkówny do Philipa K. Dicka i Stephena Kinga), Kraków, Wydawnictwo Attyka, 2018, s. 154‒172.
Kalęba J., Przepowiednia, którą żyli Polacy w czasie wojny, wyszła z Tęgoborza?, „Polska”, 2018, nr 79, s. 30.
Karwacki R., Maria Helena Szpyrkówna (1893-1977), „Gdański Rocznik Kulturalny”, 1986, t. 9, s.82-88.
Kobylański J. W., Szpyrkówna, ja i radziwiłłowskie łosie, „Łowiec Polski”, 1934, nr 28. s. 506-508.
Kobylański J. W., Szpyrkówna, ja i radziwiłłowskie łosie, Warszawa, F. Wyszyński, 1934 [nadbitka].
Kochanowski M., Szpyrkówna Maria, [W;] Poetki przełomu XIX i XX wieku : antologia, red. J. Zacharska [i in.], Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2000, s. 196-199.
Laskowska J., Życie Literackie w Powojennym Sopocie, „Media Biznes Kultura”,2019, nr 1(6), s. 91-104.
Leszczewicz A., Maria Szpyrkówna i jej Powrót nad Bałtyk, [W:] Dwudziestolecie mniej znane: o kobietach piszących w latach 1918-1939 : z antologią, red. E. Graczyk., Kraków, Wydaw. Libron, 2011, s. 193-205.
Literatura współczesna (1915—1950), [W:] Polska, jej dzieje i kultura : od czasów najdawniejszych do chwili obecnej. T. 3, Od roku 1796-1930, oprac. A. Brücknera [et al.]., Warszawa, nakł. Księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego, [1930]. s. 889.
Loew P.O., Das literarische Danzig – 1793 bis 1945, Berlin, Peter Lang Verlag, 2021.
Maj E., Dziennikarki prasy dla kobiet w Polsce 1918-1939: portret zbiorowy na podstawie publicystycznego samoopisu, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2020.
Maj E., (Nie)widoczna obecność starych kobiet w międzywojennej prasie dla Polek, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, 2023, 1(14), s.165-187.
Naglerowa H., Dziesięć lat pracy literackiej kobiet, „Bluszcz” 1928, nr 46, s. 9-12.
Olkusz K., Materializm kontra ezoteryka : Drugie pokolenie pozytywistów wobec ‘spraw nie z tego świata’, Kraków, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, 2017.
Samborska-Kukuć D., Miniatury litewsko-białoruskie: o nowelach konkursowych Wandy Stanisławskiej i Marii Szpyrkówny, [W:] Pogranicze czyli Polskość : księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Andrzejowi Romanowskiemu, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022, s. 241-249.
Sarna P., Mariaż ezoteryki z nauką na łamach Wiedzy Duchowej i Lotosu, „Zeszyty Prasoznawcze” 2021, t. 64, nr 1 (245), s. 79‒94.DOI: 10.4467/22996362PZ.21.006.13034 
Siedlecka J., Biografie odtajnione : z archiwów literackich bezpieki, Poznań, Zysk i S-ka, 2015.
[Sierosławski S.], Poetka nastrojów. „Świat”, 1911, nr 15, s. 7.
Skucha M., Niesytość pragnienia : w kręgu młodopolskiej liryki kobiet, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. - 1970 r. T. 4, A-Ż : nazwiska, red. E. Jankowski. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,1996, s. 685.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3, R-Ż, red. E. Korzeniewska, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 300-303.
Sołowianiuk P., Jasnowidz w salonie, czyli spirytyzm i paranormalność w Polsce międzywojennej, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2014.
Szpyrkówna Maria, [W:] Czy wiesz kto to jest ?, red. S. Łoza, Warszawa, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 725.
Szpyrkówna M. H. [W:] Glejc A. K., Glossarjusz okultyzmu z przedmową Józefa Świtkowskiego, Kraków, 1936, s. 78., (Bibljoteka „Lotosu”, nr 3). Szpyrkówna Marja Helena, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 336-337.
Szpyrkówna-Horska Maria, [W:] Cmentarz Powązkowski w Warszawie, red. nauk. J. Durko, W. Fijałkowski, H. Szwankowska, Warszawa, Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami imienia Jerzego Waldorffa, 2002, s. 167.
Tarczewski J., Poetka ros i promieni, „Prawda” 1911, nr 18, s. 8.
Walęciuk-Dejneka B., Osamotniona… – z życiowych doświadczeń kobiety w zapomnianej liryce Marii Szpyrkówny, [W:] Samotność – wybór czy los. Literatura i kultura, red. B. Walęciuk-Dejneka, Ł. A. Wawryniuk, Kraków, Aureus, 2016, s. 259-268.
Walęciuk-Dejneka B., Samotność pisarki – Marii Szpyrkówny droga twórcza, [W:] Modele kobiecej samotności: panny, wdowy, rozwiedzione, red. B. Walęciuk-Dejneka, Kraków, Aureus, 2015, s. 205-214.
Wielki konkurs jubileuszowy Ilustrowanego Kuriera Codziennego [...] : uzasadnienia decyzji jury w odniesieniu do powieści wyróżnionych, "Ilustrowany Kurier Codzienny", 1936, nr 153, s. 7.
Winid B., "Ameryka" - pierwsze polskie czasopismo poświęcone Stanom Zjednoczonym (1923-1925), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 1988, 27/2, s. 59-79.
Wojkiewicz R., W spektrum Wyspiańskiego Witraż w poezji Młodej Polski, Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2022.
Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu Nr 1, [poz.] 1437. Szpyrkówna Maria, wszystkie utwory, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 41.
Wykaz nr 3 (książek dla dzieci), [poz.] 506. Szpyrkówna M. Wszystkie utwory, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 74.
Zawiszewska A., Między Młodą Polską, Skamandrem i Awangardą. Kobiety piszące w dwudziestoleciu międzywojennym, Szczecin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014.

 Autorka biogramu: Beata Walęciuk-Dejneka

Z: Sierosławski S., Poetka nastrojów, „Świat”, 1911, nr 15, s. 7.

[Afisz] : [Incipit] [1930] Domena publiczna		[Zaproszenie] : [Incipit:] 1930  Domena publiczna
STRONY INTERNETOWE
Maria Horska-Szpyrkówna		Szpyrkówna Horska Maria