 |
Data urodzenia | 1880-11-26 | |||
| Miejsce urodzenia | Krzeszowice | ||||
| Data śmierci | 1952-09-13 | ||||
| Miejsce śmierci | |||||
| Pseudonimy i kryptonimy | |||||
| Powiązania | |||||
| VIAF ID | 74264185 | ||||
| Warianty nazwisk | |||||
| Z: Siedlecka J., Obława: losy pisarzy represjonowanych, Warszawa, Prószyński, cop. 2005, s. 138. |
Niewiele wiemy o pisarce, jej biografia dopiero powstaje. Urodziła się niedaleko Krakowa, w Krzeszowicach 26 listopada 1880, w ziemiańskiej rodzinie o tradycjach patriotycznych. Ojcem jej był Feliks Wiśniewski (1845–1919), uczestnik powstania styczniowego, a matką Maria Turzyma (ok.1850-1860–1922), właśc. Maria Wiśniewska z domu Głowacka, siostrą zaś Maria Wiśniewska (1879–1894). Ojcu skonfiskowano majątek, administrował więc i dzierżawił dobra oraz uzdrowiska, m.in. Iwonicz i Szczawnicę. Matka była literatką i emancypantką. Mężem Heleny był Konstanty Zakrzewski (1876-1948), polski fizyk, w latach 1911-1913 i od 1917 profesor w Uniwersytecie Jagiellońskim, zaś w latach 1913-1917 profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Mieli troje dzieci.
Helena ukończyła gimnazjum, potem studiowała językoznawstwo i sanskrytologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dużo podróżowali z mężem poza granice, m.in. do Holandii, Francji, Niemiec. Należała do krakowskiego oddziału Związku Literatów. Wraz z wybuchem wojny zaczęły się dla rodziny Zakrzewskich trudne dni. Wyrzucono ich z domu, które zajęło gestapo, potem UB. Mąż szukał jakiegokolwiek zarobku, włączył się też w tajne nauczanie. W 1941 roku hitlerowcy rozstrzelali starszego syna, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1945 w obozie koncentracyjnym w Niemczech zginął młodszy syn, inżynier architekt. Córka Maria, działaczka harcerska i jej mąż, pracownik MSZ, we wrześniu 1939 roku ewakuowali się wraz z rządem polskim, przez Rumunię, na Zachód, osiedlili się w Londynie. Do Polski powrócili w 1947 roku i opiekowali się schorowaną Heleną. W 1948 roku zmarł Konstanty Zakrzewski. Helena dostała wprawdzie niewielką rentę po nim, ale z niej pomagała też córce.
Zmarła 13 września 1952 roku, w wieku 71 lat. Pochowana została wraz z mężem na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Twórczość Heleny Zakrzewskiej charakteryzuje się znaczącą obecnością elementów patriotycznych, narodowych i ojczyźnianych, przez co jej książki były w okresie PRL-u niedostępne i zakazane przez cenzurę. Zaczęto do nich wracać i wydawać na nowo dopiero w drugiej połowie lat 90. XX wieku. Zakrzewska była znana w świecie literackim, pisała przede wszystkim dla dzieci i młodzieży, ale popularność przyniosła jej powieść Dzieci Lwowa, o lwowskich Orlętach, obrońcach miasta w wojnie polsko-ukraińskiej, w której brał udział jej starszy syn Kazimierz, późniejszy uczestnik walk z bolszewikami w 1920 roku, będących tematem kolejnej książki Białe róże, powieści z czasów inwazji bolszewickiej. Wspomnieniom z dzieciństwa, apoteozie polskiego dworu i jego tradycjom poświęciła inną powieść Zaklęty dwór. W warstwie narracji przebija ton pobłażliwości wobec małych bohaterów, poruszających się w świecie dorosłych. Wszystko opowiedziane jest dokładnie i do końca. Pisarka umiała konstruować interesującą akcję, pełną dramatycznych spięć. W te konwencjonalne ramy wplecione zostało życie wewnętrzne dziewczynki, jej odczucia, wyobrażenia, myśli. Na bohaterkę wybrała Zakrzewska dziecko chore, przewrażliwione, o niepospolitej osobowości, nie rozumiane i nieszczęśliwe. Płomień na śniegu zaś to losy sieroty Władka. Autorka porusza tu też problemy społeczne.
TWÓRCZOŚĆ
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Toruń; Warszawa; Siedlce, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis" sp. Akc., 1922.
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Wyd. 4., Warszawa, Dom Książki Polskiej, 1934 [i.e. 1933].
Białe róże: powieść z czasów inwazji bolszewickiej w Polsce w 1920 r., Kurytyba, Parana, nakładem i drukiem "Gazety Polskiej w Brazylii", 1938.
Białe róże: [powieść z czasów inwazji bolszewickiej], Pierwszy raz po wojnie, Warszawa, "Pegaz", 1990.
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Białystok, Wydawnictwo Łuk, 1990.
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Radom, Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, 2003.
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Wyd. 2., Radom, Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, 2004.
Białe róże: powieść dla młodzieży z czasów inwazji bolszewickiej, Łomianki; Dziekanów Leśny, Wydawnictwo LTW, 2014.
Dzieci Lwowa, Kraków, Polska Ska Nakł. "Szczerbiec", 1919.
Dzieci Lwowa, Wyd. 2., Warszawa, [s.n.], [1921].
Dzieci Lwowa, Wyd. 3., Warszawa [etc.], E. Wende i Ska [et al.], [1925].
Dzieci Lwowa, Warszawa, Nakł. "Bibljoteki Groszowej", [ca 1925].
Dzieci Lwowa, Wyd. 7., Warszawa, Dom Książki Polskiej, 1931.
Dzieci Lwowa, Wyd. 8., Warszawa, Instytut Wydawniczy "Biblioteka Polska", 1938.
Dzieci Lwowa, Warszawa, ABC, 1985.
Dzieci Lwowa, Gdańsk, Oficyna Wydawnicza "Graf", 1990.
Dzieci Lwowa: w obronie swego gniazda: całość w 2 tomach. T. 1, T. 2, Warszawa, Polski Związek Niewidomych. Zakład Wydawnictw i Nagrań, 1991.
Dzieci Lwowa, Radom, Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, 2004.
Dzieci Lwowa, Łomianki, Wydawnictwo LTW, 2016.
Dzieci Lwowa, [Warszawa], Wolne Dźwięki, [2019].
Grzegorz i panna, „Wieczór Warszawski”, 1936.
Lata zwycięskie, „Na Tropie”, 1930, nr 7, s. 3.
Ostatnia Szarża, (Wyjątek z powieści „Białe Róże”), „Na Tropie”, 1930, nr 7, s. 6-7.
Pan Klein, „Tęcza”, 1935, nr 4, s. 45-49.
Pierwsza kokieteria, „Tęcza”, 1934, nr 6, s. 19-23.
Płomień na śniegu: powieść, Warszawa, Bibljoteka Groszowa, [ca 1929].
Płomień na śniegu: powieść, Wyd. 2., Poznań, Księg. św. Wojciecha, [1936].
Płomień na śniegu, Radom, Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, cop. 2003.
Pojednanie: opowieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Warszawa, Dom Książki Polskiej, 1933.
Pojednanie: powieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Wyd. 2., Poznań, Księgarnia Św. Wojciecha, 1938.
Pojednanie: opowieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Edinburgh, Składnica Księgarska, 1943.
Pojednanie: powieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Wyd. 3., Kraków, Nakł. Księgarni Stefana Kamińskiego, 1945.
Pojednanie: opowieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Wyd. 4., Katowice, Nakł. Księg. Stefana Kamińskiego, 1946.
Pojednanie : powieść o niedźwiedziu tatrzańskim, Radom, Polwen - Polskie Wydaw. Encyklopedyczne, 2004.
Smutne oczy, „Tygodnik Słowa Polskiego”, 1902, nr 20, s. 1.
Wigilja Bronki, „Na Tropie”, 1929, nr 10/12, s. 2.
Zaklęty dwór: opowiadanie z dzieciństwa mamusi, Warszawa, Towarzystwo Wydawnicze "Ignis", [ca 1922].
Zaklęty dwór, Kraków, skład główny w Księgarni Nauka i Sztuka, 1934.
Zaklęty dwór, Kraków, S. Kamiński, [1943].
Zaklęty dwór, Radom, POLWEN - Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2004.
Zasypana sztolnia, Katowice, Wydawnictwo "Universum", 1946.
Zwycięski lot, „Na Tropie”, 1931, nr 2; nr 4; nr 6; nr 11.
Tłumaczenia
Swift J., Gulliwer u Liliputów i Gulliwer u Wielkoludów, Kraków, nakładem Księgarni S. A. Krzyżanowskiego, [ok. 1923].
Fünf Gesänge. Op. 13 Nr. 2, Stimme des Abends = Głos wieczoru, Twórca: Lipski, Stanisław (1880-1937); Współtwórca: Dehmel, Richard (1863-1920) Słowa; Zakrzewska, Helena (1880-1952) Tłumaczenie, Stuttgart, Eigentum und Verlag des Komponisten; Kraków, A. Piwarski i Ska., 1923.
Fünf Gesänge = Pięć pieśni: op. 13. No 2, Stimme des Abends = Głos wieczoru, Twórca: Lipski, Stanisław (1880-1937); Współtwórca: Dehmel, Richard (1863-1920) Słowa; Zakrzewska, Helena (1880-1952) Tłumaczenie, Stuttgart, Nakład i własność autora; Kraków, A. Piwarski i Ska., 1923.
Pieśń milczenia: na 3-głosowy chór żeński z towarzyszeniem fortepianu: Op. 6, Twórca: Lipski, Stanisław (1880-1937); Współtwórca: Berger, Gisela von Słowa; Zakrzewska, Helena (1880-1952), Tłumaczenie, Kraków, A. Piwarski i Ska, 1931.
Das stumme Lied: op. 6 : für 3 stimmigen Frauenchor mit Klavierbegleitung = Pieśń milczenia : na 3 głosowy chór żeński z tow. fort., Twórca: Lipski, Stanisław (1880-1937); Współtwórca: Berger, Gisela von Słowa; Zakrzewska, Helena (1880-1952) Tłumaczenie, Kraków, nakł. aut., 1931.
Das stumme Lied: für 3 stimmigen Frauenchor mit Klavierbegleitung = Pieśń milczenia : na 3 głosowy chór żeński z towarzyszeniem fortepianu : Op. 6, Twórca: Lipski, Stanisław (1880-1937); Współtwórca: Berger, Gisela von, Słowa; Zakrzewska, Helena (1880-1952) Tłumaczenie, Kraków, A. Piwarski i Ska., 1931.
Inne utwory
Hallo! Hallo! Polskie Radjo gra ... : Radjo marsz dla dzieci, Twórca: Meyerhold, Kazimierz (1886-1956); Współtwórca: Zakrzewska, Helena (1880-1952), S. l., s.n. [ca 1925].
Wydane zagranicą
Zaczarowany dwór, Paris, Desclée De Brouwer et Cie, 1936.
Zaczarowany dwór, 3e éd., [Paris], Desclée De Brouwer, 1951.
Zasypana sztolnia, baśń śląska, Paris, les Presses rapides, 1946.
BIBLIOGRAFIA
Baluch A., Lektury zapamiętane : "Dzieci Lwowa" Heleny Zakrzewskiej, „Guliwer”, 2011, nr 2, s. 58-61.
Baluch A., Ożywienie mitu "rycerza bez skazy" w literaturze dla dzieci i młodzieży (Dzieci Lwowa Heleny Zakrzewskiej), [W:] Książę Józef Poniatowski w kulturze i edukacji, red. nauk. Z. Budrewicz, T. Budrewicz, M. Chrobak, Kraków, Wydawnictwo Naukowe UP, 2014, s. 218-227. http://hdl.handle.net/11716/11013
Baluch A., Pamięć odziedziczona w literaturze dla dzieci i dorosłych : na podstawie powieści Heleny Zakrzewskiej Dzieci Lwowa i poematu Adama Zagajewskiego Jechać do Lwowa, [W:] (Od)pamiętywanie - gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018, s. 71-81.
Czajkowska, Zoriana. Literackie topografie Lwowa: szkice komparatystyczne, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2021.
hdl.handle.net/20.500.12128/24677
Gruszecka A., Białe róże – [recenzja], „Przegląd Warszawski”, 1922, nr 8, s. 256-257.
Gruszecka A., Dzieci Lwowa – [recenzja], „Przegląd Warszawski”, 1922, nr 5, s. 245.
Jazowska-Gumulska M., Dzieci Lwowa Heleny Zakrzewskiej - dokumentem literackim epoki, [W:] Kraków - Lwów : książki, czasopisma, biblioteki, T. 8, red. H. Kosętka, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2006, s. [546]-554. https://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/2857
Krajewska A. M., Zapomniane hity międzywojnia, „Guliwer”, 2004, nr 3 (69), s. 27-33.
Kulka B., „Przyśniła się dzieciom Polska..." Orlęta lwowskie w wybranych utworach z literatury dla dzieci, [W:] Inter arma cantant musae, red. T. Falęcki, B. Kulka, Częstochowa, Wydawnictwo WSP, 1996, s.19-45.
Nadolna-Tłuczykont M., Lęk przed książkami o Lwowie, [W:] Młody odbiorca w kręgu lektur pożytecznych i szkodliwych, red. K. Heska-Kwaśniewicz, S. A. Gajownik, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, s. 111–121. hdl.handle.net/20.500.12128/2494
Nadolna-Tłuczykont M., Powrót książek „zakazanych” do współczesnych odbiorców : (wybrane zagadnienia) [online], Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2013. [dostęp: 15.10. 2024].
Nowacka E., Budowanie mostów na terenach bezwodnych, „Nowe Książki”, 1991, nr 6, s. 71-72.
Olech B., Dziecięce odkrywanie świata wojny. "Bohaterski miś" Bronisławy Ostrowskiej i "Dzieci Lwowa" Heleny Zakrzewskiej, [W:] Pierwsza wojna światowa w literaturze polskiej i obcej. Wybrane zagadnienia, red. E. Łoch, K. Stępnik, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999, s. 217-225.
Papuzińska J., Mój bajarz, Warszawa, Wydaw. SBP, 2010.
Siedlecka J., Obława: losy pisarzy represjonowanych, Warszawa, Prószyński, cop. 2005, s. 127-146.
Sosnowska D., Wielokulturowość Galicji jako wyzwanie i zadanie komparatysty, „Rocznik Komparatystyczny”, 2011, t. 2 s. 65-77.
Wykaz nr 3 (książek dla dzieci), [poz.] 541. Zakrzewska H., Białe róże. Wszystkie wydania, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 76.
Wykaz nr 3 (książek dla dzieci), [poz.] 542. Zakrzewska H., Dzieci Lwowa. Wszystkie wydania, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 76.
Wykaz nr 3 (książek dla dzieci), [poz.] 543. Zakrzewska H., Pojednanie. Wszystkie wydania, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 76.
Wykaz nr 3 (książek dla dzieci), [poz.] 544. Zakrzewska H., Płomień na śniegu. Wszystkie wydania, [W:] Cenzura PRL : wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu : 1 X 1951 r. : tylko do użytku służbowego : No 00305, posł. Zbigniew Żmigrodzki. Wrocław, “Nortom,” 2002, s. 76.
Winek T., Skazana na zapomnienie - i co dalej?, „Guliwer”, 1991, nr 2, s. 27-28.
Zakrzewska Helena, [W:] Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, Poznań, Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, 1935, s. 352.
Ziółkowska-Sobecka M., Lektury Kolumbów. Rozważania o prozie dla młodzieży dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa, Nasza Księgarnia, 1989.
Autorka biogramu: Beata Walęciuk-Dejneka
Utwór udostępniony na licencji Creative Commons BY-NC Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne 4.0. Tekst licencji
