 |
Data urodzenia | 1811-11-27 | |||||
| Miejsce urodzenia | Zielątkowo | ||||||
| Data śmierci | 1887-10-06 | ||||||
| Miejsce śmierci | Poznań | ||||||
| Pseudonimy i kryptonimy | B. M. | ||||||
| Powiązania | ID: dw.56238 | ||||||
| VIAF ID | 102058407 | ||||||
| Domena publiczna Wikimedia |
Urodziła się w 1811 roku w Zielątkowie, k. Obornik, bardziej znana jako działaczka polityczna i społeczna, patriotka i organizatorka życia publicznego (obok brata Jędrzeja Moraczewskiego), mniej jako literatka, autorka kilku utworów, powiastek obyczajowo-historycznych, zamieszczonych na łamach „Dziennika Domowego”, głównie w latach 1840–1847. Córka ziemianina Tomasza i Józefy z Kierskich. Po sprzedaży majątku w 1840 (1841?) r. zamieszkała na dwa lata niedaleko Poznania, w Naramowicach, a od 1842 r. już w samym Poznaniu, razem z bratem Jędrzejem. Ich dom stał się wówczas centrum życia towarzyskiego i patriotycznego, ośrodkiem ruchu literackiego i umysłowego, miejscem dla emigrantów. Moraczewska prowadziła bardzo intensywną pracę społeczną i narodową: kontaktowała się z ośrodkami emigracyjnymi, kolportowała prasę i pisma polityczne, przekazywała korespondencję, wysyłała zakazane książki i czasopisma, pośredniczyła w przyjmowaniu do poznańskich gazet artykułów, opiekowała się rannymi z powstania 1863 r., współpracowała z entuzjastkami i Narcyzą Żmichowską, z którą znajomość/przyjaźń połączyła ją na wiele lat. Była niezwykle udaną organizatorką wszelkich przedsięwzięć. Konsekwentnie realizowała wytyczone sobie cele. Miała wiele energii, poczucie sprawiedliwości, lubiła rygor i dyscyplinę. Tak właśnie została sportretowana we Wstępnym obrazku do powieści Poganka (Felicja), jako podejmująca wszechstronne akcje emancypacyjne, trochę egoistyczna.
Korespondencja Moraczewskiej ze Żmichowską trwała z przerwami 32 lata, od 1844 do 1876 r., i znana jest tylko z listów Narcyzy do Bibianny. Połączyły je wspólnota przekonań, ideałów patriotycznych i społecznych, pasja intelektualna. Należały do pierwszego pokolenia polskich emancypantek, świadomie wybierając życie samotne i samodzielne, podejmując równe z mężczyznami obowiązki obywatelskie. W sferze działań publicznych i bez manifestacji feministycznych skutecznie realizowały swoje prawa do rozwoju intelektualnego i do miłości pojmowanej tradycyjnie, romantycznie. Ich osobiste kontakty były raczej rzadkie.
Moraczewska pozostawiła po sobie liczne artykuły w prasie poznańskiej i warszawskiej oraz niewielki zbiór listów. Jej Dziennik obejmujący zapiski z lat 1836–1842 oraz 1855–1863 został wydany drukiem (jako książka) przez kuzynkę w 1911 r., wcześniej ukazywał się w „Przeglądzie Wielkopolskim”.
Do opublikowanych powieści i „dziełek popularnych” należą: Dwóch rodzonych braci: powieść, cz. I i II; Co się działo w Polsce od samego początku aż do pierwszego rozbioru kraju; Co się stało w Polsce od pierwszego jej rozbioru, aż do końca wojen za cesarza Napoleona; Taka była wola Boża; Dwa pogrzeby; Kilka wypadków z młodości jenerała Madalińskiego; Ojciec Cyryl profesem, Stanisław Strawiński. Konfederat Barski; Dwa obrazki z życia tułacza; Chwila widzenia. Wszystkie one sygnowane są inicjałami B.F. Nie są to utwory wysokoartystyczne, pisane językiem prostym, zrozumiałym, stylem popularyzującym. Tematyka ich nie jest wyszukana i mało atrakcyjna. Opowiadają smutne i trudne historie miłosne różnych ludzi oraz prezentują dzieje rodów, mieszkańców dworków, wsi, klasztorów.
Literackie utwory Bibianny Moraczewskiej o tematyce patriotyczno-religijnej z wątkiem miłosnym przynależą do grupy tekstów popularnych, adresowanych do wszystkich zainteresowanych problematyką kobiecą i losami ojczyzny. Nieskomplikowane schematy kompozycyjne (fabularne) nie wymagały bowiem wnikliwych zabiegów interpretacyjnych, odsłaniających ukryte sensy. Autorka znała prawdę i chciała ją przekazać czytelnikowi, zamierzała się nią podzielić. Pokazywała bohaterów narodowych i silne, samodzielne i zaradne kobiety. Zasadą konstytutywną tekstów była ścisła determinacja treści: bohaterowie przeciętni, środowiska typowe, akcja – w realiach dostępnych odbiorcy i w czasie mu współczesnym. Poetyka i prosta forma opowiadań o niewyszukanym kunszcie artystycznym nastawione zostały na zaspokojenie fundamentalnych potrzeb odbiorców, skierowanie ich uwagi na właściwe, godne życie, nauczanie i prostotę, w tym także religijne, na zaspokojenie potrzeb społecznych i psychicznych. To utwory o charakterze edukacyjnym, wychowawczym, zapewniające zrozumienie oraz łatwe w komunikacji z czytelnikiem. Pisarstwo Bibianny Moraczewskiej nie poddaje się kryteriom estetycznym wykształconym w literaturze wysokiej.
Zmarła 6 października 1887 w Poznaniu. Pochowana została na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan.
TWÓRCZOŚĆ
Dziennik Bibianny Moraczewskiej, wyd. z oryginału przez wnuczkę Dobrzyńską-Rybicką, Poznań, Fr. Chocieszyński, 1911.
Co się działo w Polsce od samego początku aż do pierwszego rozbioru kraju, Poznań, N. Kamieński, 1852.
Co się stało w Polsce od pierwszego jéj rozbioru, aż do końca wojen za cesarza Napoleona, Poznań, N. Kamieński, 1850.
Dwóch rodzonych braci : powieść. Cz. 1, Poznań, N. Kamieński, 1859.
Dwóch rodzonych braci : powieść. Cz. 2, Poznań, K. Kamieński i Spółka, 1859.
Kilka słów o obecnym położeniu kobiet i Towarzystwie Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich w Poznaniu, „Dziennik Mód”, 1873, nr 10.
O wpływie kobiet na utwory i losy Byrona, „Ruch Literacki”, 1878, nr 1-20.
Pierwsza emancypacja w Rosji, „Wieniec”, 1862, nr 22, s. 1-4.
Pięć powieści, Poznań, N. Kamieński i Spółka, 1844.
Ryszard Berwiński - poeta wielkopolanin, „Wieniec”, 1862, nr 10, s. 2-4.
Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt w X. Poznańskim, „Ognisko Domowe” , 1876, nr 27.
BIBLIOGRAFIA
Albrecht-Szymanowska W., Morczewska Bibianna 1811-1887, [W:] Dawni pisarze polscy : od początków piśmiennictwa do Młodej Polski : przewodnik biograficzny i bibliograficzny, T. 3, Mia-R, red. R. Loth, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2003, s. 73-74.
Albrecht-Szymanowska W., Bibianna Moraczewska, [W:] Wielkopolski słownik biograficzny, Wyd. 2, Warszawa, Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
Baszko A., Działalność Bibianny Moraczewskiej w ruchu konspiracyjno-narodowym na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2003/2004, 10/11, s. 111-135.
Borkowska G., Alienated women : a study on Polish women's fiction, 1845-1918, Budapest, Central European University Press, 2001.
Borkowska G., Czermińska M., Phillips U., Pisarki polskie od średniowiecza do współczesności: przewodnik, Gdańsk, Słowo Obraz Terytoria, 2000.
Caban W., Kobiety i powstanie styczniowe, [W:] Kobiety i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, "DiG" 1994.
Data J., Z dziejów wielkopolskiej prozy tendencyjnej : "Dwaj rodzeni bracia" Bibianny Moraczewskiej, Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego 1976, nr 5. S. 44-51.
Gawalewicz M. Nasze autorki, „Tygodnik Powszechny”, 1884, nr 20-21.
Hahn W., Bibianna Moraczewska, „Dziennik Poznański”, 1921, nr 101.
Hahn W., Bibianna Moraczewska w świetle swego dziennika, „Gazeta Lwowska”, 1921, nr 113-114.
Hoszowska M., Dziewiętnastowieczne polskie podręczniki historii a narracje o kobietach, [W:] Kobieta w Galicji : nowoczesność i tradycja, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016, s. 455-471.
Kirschke P., Kobiety na pomniki : subiektywny przewodnik śladami kobiet po Wielkopolsce, Poznań,Wydawnictwo Miejskie Posnania, [2022].
Kirschke P., Wielkopolanki niepokorne - rzecz o silnych kobietach, „Głos Wielkopolski”, 2020, nr 55, s. 12-14.
Lajborek A., Rezler M., Znane Wielkopolanki, Poznań, Wydawnictwo Halszka, 2004.
Nowicka E., Bibianna Moraczewska : portret (niepełny) poznańskiej konspiratorki, "Kronika Miasta Poznania", 2008, nr 1, s. 231-239.
Krzywobłocka B., Wielkopolskie damy, Poznań, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.
Moraczewska Bibianna (1811-1897), [W:] Bibliografia literatury polskiej Nowy Korbut T. 8, Romantyzm: hasła osobowe K-O, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 711-722.
Münnich A., Bibianna Moraczewska, „Dziennik Poznański”, 1934, nr 274.
Nietyksza M., Tradycyjne i nowe formy aktywności publicznej kobiet w warunkach zaborów, [W:] Kobiety i świat polityki. Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, "DiG" 1994.
Pekaniec A., Czy w tej autobiografii jest kobieta? : kobieca literatura dokumentu osobistego od początku XIX wieku do wybuchu II wojny światowej, Kraków, Księgarnia Akademicka, 2013.
Pigoń S., "Z podróży po burzy", Wrocław, [s.n.], 1951.
Rudnicka J., Z papierów Bibianny Moraczewskiej, „Pamiętnik Literacki”, 1961, nr 3-4, s. 187-197.
Ś. p. Bibianna Moraczewska, „Wielkopolanin”, 1887, nr 230.
Ś. p. Bibianna Moraczewska, „Biesiada Literacka”, 1887, nr 43, s. 282.
Walęciuk-Dejneka B., Portret Bibianny Moraczewskiej - literatki nieznanej = Bibianna Moraczewska's portrait - an unknown writer, „"Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych”, 2018, [nr] 2, s. 65-78.
Woźniakiewicz-Dziadosz M., Dzieje przyjaźni entuzjastek w świetle listów Narcyzy Żmichowskiej, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio FF, Philologiae”, 2002/2003, Vol. 20/21, s. 375-386.
Woźniczka-Paruzel B., "Dzieje ojczyste dla ludu" doby romantyzmu, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.
Wyder G., „Komitet Niewiast Wielkopolskich – kobiecy sanitariat w walce o niepodległość Polski w powstaniu styczniowym”, [W:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863–1864 (na tle polskich konspiracji i działalności powstańczej doby zaborowej), red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska‑Marchewa, Wrocław, Chromcon, 2013, s. 87–107.
Wyder G., Wielkopolskie „entuzjastki” – Bibianna Moraczewska i Emilia Sczaniecka. Życie złożone w służbie Ojczyzny – świadomy wybór czy zrządzenie losu? „Studia Historica Gedanensia”, 2023, T. 14, s. 196-204. DOI: 10.4467/23916001HG.23.012.18813
Zieliński A., Moraczewska Bibianna (1811-1887), [W:] Polski słownik biograficzny, T. 21, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 976, s. 676-677.
Autorka biogramu: Beata Walęciuk-Dejneka
